Magie in het archief

Deze september is het VPRO-programma Tegenlicht terug met een nieuwe reeks prikkelende afleveringen over de achtergrond van de actualiteit. De eerste aflevering, 'Digitaal geheugenverlies' wordt op 7 september uitgezonden. Hoe kunnen we onze digitale bestanden bewaren voor de toekomst? En welke rol spelen bibliotheken en archieven nog in onze samenleving? if then is now gaat in samenwerking met Tegenlicht op onderzoek uit en vraagt archivarissen, erfgoedprofessionals en historici om hun mening. Aan het woord Thera Coppens, schrijfster en cultureel ondernemer:

Voor het schrijven van mijn nieuwe biografie Suzanne en Edouard Manet (verschijnt oktober 2014 bij Uitgeverij Meulenhoff) heb ik in binnen- en buitenland jarenlang onderzoek gedaan naar het leven van de Nederlandse pianiste en de Franse schilder. Zoals gebruikelijk las ik eerst vele boeken, bezocht musea, woonhuizen en websites. Dan begint bij elk nieuw boek de zoektocht naar de bronnen. Een groot deel van de handgeschreven brieven van Edouard Manet en zijn vrouw Suzanne wordt bewaard in The Morgan Library in New York. Via internet maak ik contact. Er ontstaat een e-mailcorrespondentie waarbij men allerlei informatie van me wil. Tenslotte wordt mijn verzoek gehonoreerd: ik mag op de afgesproken data en uren studie in de leeszaal studie verrichten.

Bij de glazen deuren van de ingang van The Morgan Library in New York wacht een medewerkerster me op. Deuren openen zich met automatisch met een pasje. Met het stijgen van de glazen lift neemt de spanning toe. De rituelen beginnen: tas en jas in kluisje, handen wassen, laptop en fototoestel mogen mee maar zonder tasje. Leesbril alleen zonder koker toegestaan. Binnen is een tafel met nummer voor me gereserveerd. De archivaris wacht tot mijn apparatuur is ingeschakeld en brengt me dan de eerste aangevraagde doos met brieven van Edouard Manet.

Als ik de eerste brief behoedzaam open op tafel leg, zie ik de eerste seconden niets van emotie. Dit is het papier waarop de hand van Edouard Manet rustte, zijn adem streek over de bladspiegel. Dit heeft hij geschreven, in 1870. Dit heeft hij herlezen en dubbel gevouwen. Dat is de envelop die hij adresseerde. Wat er staat doet er nog niet toe. Dat ik het vast mag houden en voor enkele minuten over anderhalve eeuw heen contact met hem heb. Wij samen in de ongebroken stilte van de leeszaal.

Pas daarna komt de inhoud: 'Ma chère petite Suzanne...' Een brief aan zijn Nederlandse vrouw die met de familie naar Oloron in de Pyreneën is gevlucht voor de inval van de Duitse troepen in Parijs. Één voor één leg ik de velletjes, lichter dan ouderwets luchtpostpapier, op het stapeltje. Voorzichtige notitie op mijn laptop. Tegen lunchtijd ben ik moe, overvol.

De volgende dag kom ik terug om brieven van vrienden aan Manet en Suzanne door te nemen. Bloemrijke brieven van Zola, boze berichten van Baudelaire, angstige letters van Monet die om geld vraagt om eten te kunnen kopen. Door de opgedroogde inkt heb ik heb de warmte van hun hand even gevoeld. Het antwoord van Manet met een vluchtige aquarel erbij, van een rijpe pruim met zijn tedere schaduw.

Hoe zou ik het boek adem kunnen geven zonder deze ervaringen? Ze zijn niet te vergelijken met digitaal onderzoek dat op afstand gebeurt via vervuilde kanalen. Met een enkele muisklik komen de brieven – meestal een samenvatting - op het scherm, glijden omhoog en omlaag. Ze hebben inhoud maar geen innerlijke warmte. De digitale snelwegen worden door miljoenen gebruikt en misbruikt om informatie door te geven. De exclusiviteit van het moment bestaat daar niet.

Ik kan niet zonder digitale hulpmiddelen. Maar zonder de bijna magische aanraking met een oorspronkelijke document zal ik nooit een bezielde biografie kunnen schrijven.

NB: Bekijk hier de Uitzending van VPRO/Tegenlicht over Digitaal Geheugenverlies: bit.ly/1tvIWm7

 

Tags

Reageren