Oorlog in de Diplomatenwijk

In het begin van de 20e eeuw is de diplomatenwijk in Peking te omschrijven als een ‘diplomatenstaat’. Internationale diplomaten maken er de dienst uit. Chinezen mogen er niet wonen en de Chinese overheid heeft er niks te zeggen. De wijk is ommuurd en wordt bewaakt door gezantschapswachten van de verschillende landen. De in de wijk gebruikte Westerse architectuur staat in schril contrast met de Chinese wereld er buiten. Er heerst een gemoedelijke ons-kent-ons sfeer met veel uitgebreide diners, ponytochten en picknicks.

De gemoedelijke sfeer verandert drastisch wanneer in 1914 in Europa de Eerste Wereldoorlog uitbreekt. Door de strijd aan het thuisfront bekoelen de internationale betrekkingen in Peking. Onder zware geallieerde druk verbreekt China in het voorjaar van 1917 de diplomatieke betrekkingen met Duitsland en Oostenrijk-Hongarije. Het neutrale Nederland neemt vanaf dat moment de belangen van deze landen waar en neemt ondermeer de bewaking van de gezantschapsterreinen in de internationale wijk op zich.

Belangenbehartiging

De agressors in de oorlog, Duitsland en Oostenrijk-Hongarije, laten hun belangenbehartiging in de diplomatenwijk over aan het neutrale Nederland. De Nederlandse gezant jonkheer Beelaerts van Blokland krijgt er hierdoor zowat een dagtaak bij. Voortdurend is hij bezig zijn geallieerde collega’s er op te wijzen dat ze zich ook in oorlogstijd aan internationale regels dienen te houden. En de Chinezen moet hij steeds wijzen op de consequenties van hun onbezonnen maatregelen tegen Duitsers. Zij kiezen namelijk partij voor de geallieerden. Zo mogen vijandige burgers op een zeker moment niet meer vrij door China reizen, maar hoe moet dat dan met de Duitsers en Oostenrijkers die na hun vakantie aan de kust terug naar het binnenland willen? En hoe moeten zieke Duitse militairen naar een ziekenhuis worden vervoerd? In het archief van de Nederlandse gezant en het gezantschap bevinden zich diverse van dit soort voorbeelden. 

Een voortdurend punt van zorg is de bewaking van Duitse en Oostenrijkse bezittingen in de gezantschapswijk. De gezant draagt hier samen met de commandant van de gezantschapswacht baron van Hemert tot Dingshof zorg voor. Van Hemert is een militair in hart en nieren. Hij komt in 1911 aan in Peking waar hij de Nederlandse gezantschapswacht aantreft als een zooitje ongeregeld. De commandant maakt hier snel een einde aan en oefent het commando met straffe hand uit. In zijn vrije tijd ontwikkelt Van Hemert zich tot een verdienstelijk amateurfotograaf en een ware kenner van Chinese kunst.

Nota's

De situatie is complex en internationale escalatie ligt voortdurend op de loer. Ook commandant Van Hemert heeft er een flinke klus aan om de hele gang van zaken in de wijk in goede banen te leiden. Zo plaatst Van Hemert mijnen in de voortuin van het Oostenrijkse gezantschap om te voorkomen dat Italianen het Oostenrijkse gezantschap innemen. Opstandige Nederlandse mariniers trakteert hij in hartje winter op een strafmars van 14 uur. En tegen alle regels in bewapent hij geïnterneerde Duitse militairen wanneer hem dit uit veiligheidsoogpunt noodzakelijk lijkt. Het reilen en zeilen in de wijk beschrijft hij zorgvuldig in zijn archief. Ook bevat het een uitgebreide collectie foto’s van de wijk en de gebeurtenissen ter plaatse.

Waar de commandant de problemen vooral strategisch benadert en niet bang is voor een confrontatie, moet de gezant steeds de diplomatieke weg bewandelen. Hij schrijft pakketten vol nota’s, memo’s, brieven en telegrammen om de situatie niet uit de klauwen te laten lopen. Beelaerts moet hele dagen achter zijn schrijftafel gezeten hebben als een grootmeester achter zijn schaakbord. Bij dit alles maakt de gezant onder de geallieerden bepaald geen vrienden. Deze zien het liefst alle Duitsers uit China gedeporteerd, ongeacht de humanitaire ramp die dit zal ontketenen. Dat Beelaerts zich tegen dergelijke plannen verzet, maakt hem bij zijn geallieerde collega’s al snel verdacht als Duitse spion.

Keizer in problemen

Eeuwenlang zetelt de Chinese keizer in de verboden stad. De keizer belichaamt het hemelse gezag op aarde en is het morele eikpunt voor de Chinezen. Wanneer er in 1911 een einde komt aan het keizerlijke gezag, stort het enorme rijk in een chaotische periode van machtstrijd en geweld. De buitenlandse mogendheden slaan de strijd gade vanuit hun verdedigde wijk en vragen zich vooral af hoe ze hun eigen politieke en economische belangen het beste kunnen veiligstellen. De internationale poppenkast wordt compleet wanneer in 1917 buiten de muren van de gezantschapswijk ook nog een poging tot restauratie van het keizerschap plaatsvindt. Generaal Zhang Xun, die de keizer onveranderd trouw was gebleven, zag zijn kans tot een restauratie waar in juli. De gezantschapswijk ligt midden tussen de linies en de aanwezige buitenlandse troepen zijn in opperste staat van paraatheid om te voorkomen dat de wijk in de strijd betrokken raakt. De generaal is vastbesloten zich dood te vechten, maar zijn entourage weet hem per auto de gezantschapswijk in te krijgen. De Chinezen hebben een prijs op zijn hoofd gezet en de geallieerden zien hem aan voor een Duitse agent. Alleen uiterst diplomatiek en doortastend optreden van Beelaerts en Van Hemert voorkomt escalatie. Uiteindelijk verblijft de generaal anderhalf jaar in het gezantschap. Hij onderhoudt een goede relatie met de Nederlanders.

De bankroof

En bij dit alles, zijn er ook nog tien Nederlandse mariniers die in de periode oktober 1917 tot februari 1918 grote hoeveelheden Duits geld stelen, dat aan de commandant in bewaring is gegeven. Van Hemert heeft het geld opgeslagen in het munitiedepot. De mariniers stelen het daaruit en zijn zo dom het geld uit te geven waardoor ze tegen de lamp lopen. In de verhoren wordt tot in detail beschreven hoe de inbraken in het munitiedepot in zijn werk zijn gegaan; waar en hoe het geld gewisseld en verborgen is en wie er allemaal bij de zaak betrokken zijn.

Het verhaal over de periode van de Eerste Wereldoorlog in de diplomatenwijk is een prachtig verhaal met vele aspecten. Door de verschillende archieven die met het verhaal te maken hebben, is het mogelijk het verhaal te vertellen aan de hand van memoires, foto’s, brieven, nota’s, etc. 

Tags

Reageren