Bewegende schilderijen van Patrick Hughes in Panorama Mesdag

Ik was vorige week op een voorbezichtiging in Panorama Mesdag van de nieuwe grote tentoonstelling Bewegende ruimte / Moving Space met het werk van de Engelse schilder Patrick Hughes.

Patrick Hughes maakt bewegende schilderijen, het is een beetje alsof je op de kermis in de Lachspiegeltent rondloopt, maar dan anders.  Sta je voor een schilderij van Hughes, met name voor de driedimensionale schilderijen met uitstekende delen en je beweegt maar een centimeter naar rechts, dan is het schilderij veranderd.

Reverspective

En soms ben je het schilderij helemaal kwijt. Dan moet je gaan zoeken, waar is het schilderij? De coördinatie tussen je ogen en je hersenen is even weg. Dat is natuurlijk helemaal de bedoeling van de schilder. Hij wil je flink op het verkeerde been zetten. Hij gebruikt daarvoor een truc en die noemt hij ‘Reverspective’, een samentrekking van Reverse en Perspective.   

Hoe is het allemaal zo gekomen? Daarvoor kunnen we het best in het levensverhaal van Patrick Hughes duiken. In de rondleiding krijg ik het te horen van Dan Dickhof, Charlotte Huygens en Helma Doorman van Panorama Mesdag. Toen Patrick, in 1939 geboren in Birmingham, jong was moesten hij en zijn moeder uren- en dagenlang schuilen onder een trap. De jongen keek steeds weer omhoog en zag de traptreden van onderen. Later zei hij daarover: ‘We keken vanaf de verkeerde kant tegen de trap aan, alleen een vlieg zou zo’n trap kunnen beklimmen.’

Openstaande deuren

Op veertienjarige leeftijd kreeg de bijziende Hughes van zijn ouders een bril, die hem in staat stelde de wereld scherper en helderder te zien; een wereld die hij tot dan toe slechts onscherp had waargenomen. In zijn weinig spectaculaire jeugdjaren waren boeken zijn meest geliefde metgezel. In de kleinburgerlijke wereld van zijn ouders brachten boeken hem in contact met de wereld buiten: ‘Een boek is een uitweg. Ik geloof dat je in boeken tot jezelf kunt komen. Het zijn net kleine deurtjes. Ik ontsnapte via het boek aan de kleinburgerlijke hel die mijn opvoeding was.’

In zijn schilderijen zien we vele boeken en vele openstaande deuren voorbij komen. Op zijn zeventiende ging Patrick van school en verliet hij het ouderlijk huis om er nooit meer terug te keren. Hij ging als etaleur  aan de slag bij Rubans de Paris in het Londense West End, in de buurt van de Portal Gallery.

Popart kunstenaar

In 1961 had hij een uiterst succesvolle solotentoonstelling in deze Portal Gallery, die hij zijn leven lang trouw is gebleven. Het was de eerste solotentoonstelling van een zogeheten popart kunstenaar. Hij verkocht tweederde van de ongeveer veertig tentoongestelde werken. In deze werken zien we de paradox al verschijnen, een favoriet uitgangspunt.

In 1963 maakte hij een van zijn belangrijkste vroege werken: Infinity waarvoor hij inspiratie had opgedaan toen hij op het spoorwegstation van Leeds naar de rails stond te kijken. Hij stelt ons voor een raadsel: beweegt de trein of beweegt het station? In 1964 maakt hij een tweede werk, The Sticking-out Room, zijn eerste Reverspective. In de jaren ’90 komt hij erop terug met vele sticking-out schilderijen en hij wordt juist hiermee wereldberoemd.

Filippo Brunelleschi

De stap naar het driedimensionale domein betekent dat het klassieke centrale perspectief, dat sinds de renaissance in de westerse kunst gangbaar geworden, wordt opgegeven.  Filippo Brunelleschi, die in 1410 zijn perspectivisch geschilderde palen voor de Piazza San Giovanni in Florence voltooide, geldt als de ontdekker van deze kunst.

De principes van het centrale perspectief berusten op een perspectivische verkorting. Alle door het beeld lopende lijnen komen samen in een verdwijnpunt dat op de horizon ligt. Dingen die verder van de beschouwer verwijderd moeten lijken zijn kleiner voorgesteld dan voorwerpen in de voorgrond. Het zogeheten oogpunt bepaalt de gezichtshoek van de beschouwer.

Rationeel niet te verklaren

De  Reverspectives zijn driedimensionale schilderijen die frontaal bekeken op het eerste gezicht beschilderde platte oppervlakken lijken waarop een perspectivische voorstelling is afgebeeld. Maar zodra de beschouwer ook maar een klein beetje zijn hoofd beweegt, wordt de indruk van ruimtelijke diepte versterkt door de achtergrond en treedt er een rationeel niet te verklaren perspectivische verschuiving op.

Dit is alleen mogelijk doordat Hughes ruimtelijke objecten maakt die zijn opgebouwd uit parallelle driehoeken waarvan de top naar de beschouwer is gericht. Onze desoriëntatie wordt dus veroorzaakt door het feit dat de kunstenaar de motieven die in de afbeelding het verst van ons verwijderd zijn, op de naar de beschouwer gerichte top van de driehoek schildert. Reverspectives zijn dus niets anders dan een omkering van het bekende perspectief.

Hendrik Willem Mesdag

Als de beschouwer zich voor de werken van Hughes beweegt, er voorlangs loopt, doet de verandering van wat hij ziet – dus in feite het statische beeld- zich aan hem voor als een filmische opeenvolging van beelden. Het misleide oog, respectievelijk het hele misleide menselijke waarnemingsapparaat verwerkt het geziene, dat in werkelijkheid statisch blijft , tot een dynamische sequentie.

Al het hier beschrevene werkt alleen als je voor de schilderijen staat of je ervoor beweegt! De kunstenaar dwingt ons als het ware naar Panorama Mesdag.   En laat het nu de oprichter en schilder van Panorama Mesdag, Hendrik Willem Mesdag zijn die een eeuw geleden ook al speelde met het perspectief en het publiek in de ban bracht van zijn illusies.   

De tentoonstelling is te zien tot en met 7 september 2014

 

Datum:
6 april 2014 / 7 september 2014

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0