Expositie Somsak Chaituch, “Between East & West” in Amersfoort

Afgelopen vrijdag had ik de eer de nieuwste expositie van Somsak Chaituch te mogen openen. De expositie vindt plaats in ‘de Stad van Cahen’, een prachtig gebouw in het historische centrum van Amersfoort.

Openingswoord

Er was een zeer geïnteresseerd publiek op afgekomen. Lekkere Thaise hapjes werden geserveerd.  De werken werden door middel van LED-verlichting bijzonder mooi belicht. Hieronder het openingswoord.

Geachte dames en heren,

Thailand heeft een bijzondere cultuur. Daarover vertel ik u zes verhaaltjes. Zes verhaaltjes over Thailand. Daartussendoor ziet u op een scherm afbeeldingen van het werk van Somsak. Ik hoop dat ik door het vertellen van de verhaaltjes u meteen ook in de gedachtewereld van Somsak kan binnenvoeren. Want die is bij uitstek Thais.

U weet wellicht dat de nieuwe stroom schilderijen van Somsak is geïnspireerd door zijn massagepraktijk. In 2008 had Somsak een creatieve impasse. Hij kwam daaruit doordat hij op zoek ging naar zijn wortels, en de massage is daar een van. Ik citeer Somsak uit een interview dat ik met hem had. Het is het jaar 2013. ‘Ik vroeg me af een massageschilderij, een schilderij waarin het gevoel vast te leggen is, is dat mogelijk. Ik ging zoeken op het internet en ik voelde mijn creatieve gevoel terug komen. Ik begon met een olifant.’

Het eerste verhaaltje gaat over Thaise massage en het tweede over de olifant

Nadat mijn blinde masseur mijn benen een voor een heeft laten knakken, kruipen zijn handen via de energielijnen in mijn kuiten naar mijn bovenbenen. Maar in plaats van mijn handen daar te gebruiken, zet hij zijn voet net boven mijn knie en gaat hij erop staan. Even later komt diezelfde knie gevaarlijk dicht in de buurt van mijn kin en worden mijn benen dubbelgevouwen alsof het elastiekjes zijn. Wanneer ik naast me kijk, zie ik dat een masseuse over de rug van mijn buurman loopt. Dat belooft nog wat …
Als ik me omgedraaid heb, gaan de handen van Kim al mijn rug- en nekwervels langs. Het verbaast me toch dat hij ondanks zijn zeer slechte zicht weet waar hij zijn handen en voeten moet drukken. Wanneer ik hem vraag wat hij wel en niet kan zien, antwoordt hij: ‘Ik zie bijna niets, maar zag aan de grootte van je lichaam dat je een man bent.’ Als hij dan zo slecht kan zien, waarom is hij dan masseur geworden? ‘Als bijna blinde sta je in Thailand buiten de samenleving. Met zo’n werkeloosheid krijg je nergens een baan, laat staan dat je alleen de straat op kunt om naar het werk te gaan.’ Hij vertelt verder over een massageschool voor blinden, net buiten Bangkok, waar blinden worden opgeleid als masseur. ‘Masseren doe je met je handen en gevoel, niet met je ogen. En er zijn maar erg weinig oefeningen die ik niet kan doen. Maar ik heb geen probleem om over je rug te lopen‘, grapt hij. Ik lach als een boer met kiespijn.

Het tweede verhaaltje gaat, zoals gezegd over de Thaise olifant

Thailand lijkt op een olifant, zeggen de Thai. Het schiereiland is de slurf, Isaan is een flapperend oor en de provincie Trat is een van de slagtanden. Als Thai over man-vrouw relaties spreken, gebruiken ze vaak de olifant als metafoor. Vrouwen vergelijken hun zware taken met de achterpoten van de olifant, de mannen zijn de zwakkere voorpoten, maar bepalen wel de richting die de olifant opgaat. De mannen klagen tegenwoordig dat de olifant tegenwoordig alleen nog maar achteruit loopt.
In het boeddhisme en hindoeisme neemt de olifant een speciale plaats in. Zo is volgens de Boeddhistische mythologie Boeddha verwekt toen zijn moeder droomde dat er een witte olifant haar baarmoeder binnenkwam. Verder vliegt Indra, de hindoegod van de donder, door de lucht op zijn olifant Erawan en heeft de god Ganesha een olifantenhoofd.
Witte olifanten stonden in de Thaise mythologie symbool voor kracht en prestige, ze zouden het land welvaart schenken. Werd er een gevangen, dan werd die naar de koning gebracht. Ze kregen hun eten aangereikt op een gouden schaal en hofastrologen gingen bij deze olifanten te rade als de koning beslissingen moest nemen. En omdat olifanten een band met de wolken zouden hebben, nam men aan dat niemand beter dan zij een moesson konden voorspellen. Voor de rijstboeren waren hun signalen van grote waarde.

Het derde verhaaltje gaat over het boeddhisme dat overal in Thailand aanwezig is

Het boeddhisme ontstond in de vijfde eeuw voor christus toen de Noord-Indiase prins Siddartha Gautama werd aangegrepen door het lijden van de mens, zoals van zieken en ouderen. Hij vroeg zich af: wat veroorzaakt dat lijden en hoe kan er een eind aan komen? Zoekend naar een antwoord maakte hij lange zwerftochten, ging in de leer bij goeroes en werd asceet. Uiteindelijk bracht langdurige meditatie hem tot het inzicht dat alle lijden door begeerte wordt voortgebracht. De enige manier eraan te ontkomen is elk verlangen te stoppen. Toen de prins van dit inzicht overtuigd raakte en erin slaagde alle begeerte bij zichzelf te doven, werd hij de Boeddha, wat ‘verlichte’ betekent. Hij bereikte daarmee het nirwana, wat geen hemelse gelukzaligheid is, maar de toestand van het Niets.

Het vierde verhaaltje gaat over eten

Thai verschillen enorm in hun voorkeur of gerechten al dan niet scherp moeten zijn. ‘Een gerecht zonder pepers is geen lekker eten’, hoor je regelmatig. Anderen zijn ervan overtuigd dat pepers goed voor de huid en algemene gezondheid zouden zijn. Maar er zijn er ook genoeg die, net als de meeste westerlingen, gewoon niet tegen de gepeperde gerechten kunnen. Wanneer een buitenlander een pittig gerecht eet, wordt dat daarom al gauw beschouwd als een indrukwekkende prestatie. Hoe scherp het eten is, hangt ook af van de regio. Vooral het eten in Isaan, het noordoosten van Thailand, is vaak ontzettend scherp. Waarom is dat eigenlijk zo? ‘Omdat veel mensen in Isaan zo arm zijn’, legt een Thaise kokkin uit. Terwijl ze druk bezig is om een verrukkelijke pad thai te wokken, vertelt ze enthousiast verder. ‘In Thailand zijn rijst en pepers goedkoop. Om lekker vol te raken moet je veel rijst eten, maar de smaak van alleen rijst vinden veel mensen gauw saai. Dus moet je er gerechten bij eten, maar daar hebben de mensen in Isaan vaak geen geld voor. Dus maken ze voor de hele familie een gerecht en stampen daar een groot aantal pepers doorheen. De maaltijd is dan zo heet geworden dat je wel een heelboel rijst moet eten om dat te blussen.’

Het vijfde verhaaltje gaat over Tuktuks

De term ‘tuktuk’ wordt in Thailand vooral gebruikt in de communicatie met buitenlanders. Het is waarschijnlijk een klanknabootsing, waarbij in woorden een geluid wordt nagedaan. Eigenlijk maken alleen de tuktuks in het noordoosten ook echt dat geluid en zou het Bangkokse model beter ‘mwom-mwom’ genoemd kunnen worden. Onder elkaar noemen de Thai de tuktuk trouwens ook weel een saamlooh. Dat betekent ‘drie wielen’en dat is dan ook de naam van alle driewielige voertuigen in Thailand. Er zijn twee soorten saamlooh’s: die met en zonder motor. De fietstaxi, de saamlooh puang kang, zie je tegenwoordig alleen in de provincie. De gemotoriseerde versie komt wel in heel Thialand voor.

Het laatste verhaaltje gaat over de monniken. Somsak is ook een tijdje monnik geweest

Hoe kunnen ze zo sober leven met weinig bezittingen en alleen van giften en offers van anderen? Omdat het mij erg boeit, neemt Sakkarin me mee naar de enige tempel op het eiland. Zodra we daar gearriveerd zijn, komt de geur van wierook mij tegemoet en zie ik honderden Boeddhabeelden op een rij. De zon staat inmiddels wat hoger en reflecteert op het prachtig goud van de beelden. Wat een mooi gezicht! Er staat ook een grote gong. Deze wordt gebruikt als afsluiting van een bijeenkomst in de tempel. Als Sakkarin er even zachtjes op slaat, klinkt een prachtig geluid door de ruimte. Ik krijg er kippenvel van.

Dames en heren. Ik krijg er kippenvel van, daarmee eindigt het laatste verhaaltje. Misschien krijgt u – na deze verhaaltjes – ook kippenvel als u de schilderijen van Somsak goed gaat bekijken.

De tentoonstelling is tot 22 Mei 2015 gratis te bezichtigen op woensdag tot en met vrijdag van 13:00 tot 17:00 en op elke derde zondag van de maand tijdens de Kunstkijkroute Amersfoort 2015. Alle verhaaltjes komen uit: TE GAST IN THAILAND, 14e druk, ISBN 978 94 6016 0523.

Foto's: Ton Beenen