Het jaar 1000 | Rijksmuseum van Oudheden
Het jaar 1000 | Rijksmuseum van Oudheden
Deze grote familietentoonstelling neemt u mee op een kleurrijke tijdreis door het midden van de Middeleeuwen, met het jaar 1000 als eindbestemming. De expositie brengt u dicht bij de mensen van deze tijd en hun ideeën over de wereld.
Het jaar 1000 voert langs hun dorpen, bezoekt de keizerlijke residentie in Nijmegen, en klopt aan bij de kathedraal van Utrecht en de schatkamers van Maastricht. Ook neemt u een kijkje in Byzantium en het Rome van duizend jaar geleden.
Van zilveren Vikingdrinkhoorn tot oudste schaakstukken
In de tentoonstelling ziet u meer dan vierhonderd objecten uit heel Nederland, en ook ver daarbuiten. Daaronder bevinden zich vrijwel alle belangrijke archeologische voorwerpen uit de periode 900-1100 die in ons land zijn gevonden. Topstukken zijn een Vikingdrinkhoorn uit de Onze Lieve Vrouwe-basiliek in Maastricht en het beroemde Evangeliarium van Egmond uit de Koninklijke Bibliotheek. Maar ook zwaarden, scheepshout en gouden sieraden zijn van de partij (waaronder de recente schatvondst van Hoogwoud), evenals muntschatten, het borstkruis van Sint-Servaas, de oudste schaakstukken van Nederland en een houten ladder uit een waterput. Uit internationale verzamelingen zijn belangrijke voorwerpen geleend, zoals een tafeltje van ivoorsnijwerk met keizer Otto II uit het Castello Sforzesco (Milaan) en een astrolabium uit het Landesmuseum Kassel in Duitsland.
Tijd van grote veranderingen
Het midden van de Middeleeuwen, de periode 900-1100, is voor Nederland een tijd van ingrijpende veranderingen in landschap, bevolking, bebouwing, taal en cultuur. Tussen 900 en 1100 ontstaat een ‘Nederland’ dat nu nog herkenbaar is, met dijken om ontgonnen land, een burcht na elke rivierbocht en kerktorens aan de horizon.
Nieuwkomers in Nederland
Het gebied dat nu Nederland is, wordt rond het jaar 1000 geregeerd door bisschoppen en behoort tot het Heilige Roomse Rijk. Het zijn ook de eeuwen waarin op grote schaal oosterse en westerse kennis worden uitgewisseld: muziekschrift, het cijfer 0 en het schaakspel zijn nieuwkomers in de lage landen. Aan het einde van het millennium werd het einde van de wereld verwacht. De mensen zagen voortekens in zonsverduisteringen, overstromingen en komeetverschijningen. Maar uiteindelijk gebeurde er niets. Het jaar 1000 vertelt de verhalen van deze middeleeuwers, over hun dagelijks leven en hun verwachtingen van de millenniumwisseling.
Keizers in Nijmegen
De machtigste persoon in deze periode was de keizer van het Heilige Roomse Rijk, met het Duitse Rijnland als centrum van de macht. Een groot rijk besturen vergt veel reizen en daarbij verbleven de keizers op paltsen, versterkte paleizen. Vanaf 972 werd dit rijk geleid door het powerkoppel keizer Otto II en keizerin Theophanu, die in Byzantium was geboren. Hun favoriete palts lag in Nijmegen. In de tentoonstelling verrijst die in een levensgrote game. (Jonge) bezoekers kunnen zich interactief een weg banen door een juichende menigte en langs paleiswachters, om uiteindelijk Theophanu en Otto persoonlijk te ontmoeten.
Tentoonstellingsboek
Conservator dr. Annemarieke Willemsen schreef voor Het jaar 1000 het gelijknamige tentoonstellingsboek, een rijk geïllustreerde uitgave van 144 pagina’s. Ze vertelt hierin over schatkamers vol heiligen, machthebbers op de palts en trekt de wijde middeleeuwse wereld in naar Rome en het Byzantijnse Rijk. Dit alles wordt vergezeld van beschrijvingen van de objecten uit de expositie en een opsomming van vindplaatsen, schepen en schatvondsten in Nederland uit de periode 900-1100.
- Te koop in de museumwinkel en via de webshop (€ 24,95)
Podcastserie
Bij de tentoonstelling maakte het Rijksmuseum van Oudheden een vierdelige podcastserie. Annemarieke Willemsen (conservator collectie Middeleeuwen) en haar team deden de afgelopen drie jaar uitgebreid onderzoek naar de periode 900-1100. In deze serie nemen ze ons mee tijdens hun ontdekkingsreis.
Familieroutes (vanaf 4 en vanaf 8 jaar)
Voor families en kinderen is Het jaar 1000 extra leuk met een speurroute. Kinderen vanaf 4 jaar kunnen de blacklight tour doen. Lukt het om alle voorwerpen te vinden die archeologen zijn vergeten op te graven? Voor kinderen vanaf 8 jaar is er een ontdekkingsreis naar het jaar 1000. Met een dagboek ga je op reis door het Nederland van duizend jaar geleden en maak je kans op een mooi priizenpakket.
- Te koop bij de entreebalie van het museum (€ 2,95)
En verder…
- Het jaar 1000-kinderactiviteiten in de herfstvakantie (14 t/m 29 oktober 2023)
- Middeleeuwen-films tijdens Leiden International Film Festival op 2 en 3 november 2023.
- Elke maand een lezing over het midden van de Middeleeuwen, georganiseerd door vriendenvereniging RoMeO.
- Een middeleeuws schaaktoernooi op 18 februari 2024.
- RMO Magazine (€ 3,95), met o.a. artikelen over de tentoonstelling en het onderzoek naar objecten (een uitgave van vriendenvereniging RoMeO).
- Rondleiding met gids voor groepen.
- Interactieve rondleiding voor leerlingen uit het voortgezet onderwijs.
Samenwerking en bruiklenen
Naast de eigen Leidse collectie zijn er talrijke bruiklenen uit binnen- en buitenland: belangrijke objecten uit internationale verzamelingen, zoals het Castello Sforzesco (Milaan), het National Museum Finland (Helsinki) en het Landesmuseum Kassel. Daarnaast zijn bruiklenen uit meer dan veertig Nederlandse musea, erfgoedinstellingen en particuliere verzamelingen, waaronder de Nationale Numismatische Collectie (Amsterdam), Museum Catharijneconvent (Utrecht), het Fries Museum (Leeuwarden), Rijksmuseum (Amsterdam) en KB, de nationale bibliotheek (Den Haag).
Afbeeldingen
1) Mantelspeld met mannenkopje (fibula) uit 800-900 | Collectie: particuliere bruikleengever, 2) Zwaard met inscriptie 'Ulfberht' uit 950-1000 | Collectie: RMO, 3) 3) Het jaar 1000 Evangelarium Egmond, pagina’s uit ca. 900 | Collectie: KB, de nationale bibliotheek, 4) Een schild van bewerkt elandgewei uit 975-1020 | Collectie en foto: Rijksmuseum, Amsterdam
