Hét portret van Anton de Kom – van collage tot icoon | Kunstmuseum Den Haag

Hét portret van Anton de Kom – van collage tot icoon | Kunstmuseum Den Haag

Gisteren was ik na een behoorlijk lange tijd weer eens in het Kunstmuseum Den Haag. Natuurlijk voor de twee grote tentoonstellingen (Rego en Mucha). Tot mijn verrassing zag ik ook een kleine expositie over het werk van Anton de Kom.

Een man met een vastberaden blik, die langs de camera het beeld uitkijkt. Het is dit specifieke fotoportret dat velen van ons direct te binnenschiet als het gaat over de Surinaamse antikoloniale schrijver en verzetsstrijder Anton de Kom. 

Wij slaven van Suriname 

De foto is gemaakt door graficus en fotograaf Piet Zwart voor op de cover van Anton de Koms boek Wij slaven van Suriname. Sinds de boekpublicatie in 1934 is het portret uitgegroeid tot symbool voor de antikoloniale strijd tegen onrecht en voor gelijkwaardigheid en vrijheid. 

Tot op de dag van vandaag wordt het portret omarmd door uiteenlopende groepen en is het een inspiratiebron voor velen, van kunstenaars tot street wear labels. Vreemd genoeg lijkt het erop dat Piet Zwart nooit voor ogen heeft gehad het portret in deze vorm te publiceren, de foto was bedoeld als onderdeel van een collage. Deze collage voor de omslag van Wij slaven van Suriname  bevindt zich in de collectie van het Kunstmuseum. 

De tentoonstelling Hét portret van Anton de Kom  vertelt aan de hand van dit unieke collectiestuk en tientallen andere kunstwerken en objecten het verhaal van hoe deze foto is uitgegroeid tot een icoon. 

Ontwerp boekomslag Wij slaven van Suriname

Wanneer Wij slaven van Suriname bijna klaar is om uitgegeven te worden, krijgt Piet Zwart (1885–1977) via uitgeverij W.L. en J. Brusse de opdracht om de bijbehorende boekomslag te ontwerpen. Als fotograaf, typograaf en industrieel vormgever ontwikkelt Piet Zwart zich gedurende het interbellum tot een voorloper van de Nieuwe Foto- en Typografie in Nederland, een stroming die zich kenmerkt door een objectieve weergave van de werkelijkheid, technische vooruitgang, elementaire vormen en primaire kleuren. 

Fotosessie 

Piet Zwart begint zijn ontwerpproces van de boekomslag met een fotosessie. Deze resulteert in twee portretten: één waarop De Kom serieus kijkt en één waarop hij glimlacht. De portretten zijn onconventioneel in vergelijking tot andere foto’s van De Kom; normaliter poseert hij graag in deftige kleding. Van eerstgenoemde foto wordt een uitsnede gemaakt, die Zwart vervolgens in een fotocollage verwerkt. 

De collage bestaat uit een menigte van uitgesneden figuren die de Surinaamse bevolking lijkt te representeren. Zwart transformeert de fotocollage tot een schets waaraan hij diagonale en verticale tekstregels in zwart en rood toevoegt. 

Uiteindelijk zal het dynamische ontwerp nooit het boek van De Kom sieren. Hoogstwaarschijnlijk is dit besloten door uitgeverij Contact, de uitgever van het boek. Van Zwarts ontwerp belandt alleen de portretfoto op de achterzijde van Wij slaven van Suriname

In de tentoonstelling zijn de oorspronkelijke collage en tekening voor de boekomslag en afdrukken van zowel het serieuze als het lachende portret te zien. 

Herwaardering

Hoewel De Kom, vanwege zijn antikoloniale activiteiten, politieke artikelen en het boek, tijdens zijn leven een bekende persoonlijkheid was, raakt hij na zijn dood in concentratiekamp Sandbostel in de vergetelheid. In de jaren zestig wordt Wij slaven van Suriname herontdekt door Surinaamse studenten die zijn gedachtegoed in zowel Suriname als in Nederland verspreiden. 

Ook het portret door Piet Zwart maakt zijn rentree: het wordt afgebeeld op de cover van de heruitgave van Wij slaven van Suriname uit 1971, op een affiche voor bijvoorbeeld het Anton de Kom-jaar in 1988 en op een Surinaams guldenbiljet uit de jaren 80. 

Ook in meer recente jaren zien we het portret van De Kom op bijzondere manieren terugkomen. Zo gebruikt kunstenaar Iris Kensmil het als uitgangspunt voor een memorietafel en prijkt het achterop een T-shirt van het Amsterdamse modelabel Patta. 

De hernieuwde belangstelling weerspiegelt niet alleen De Koms erkenning als volksheld, maar tevens de zeggingskracht van het portret. De iconische status van Anton de Kom maakte ook het portret van Piet Zwart tot icoon - een foto die symbolisch is geworden voor de strijd tegen onrecht en voor gelijkwaardigheid, onafhankelijkheid en vrijheid.

In de tentoonstelling zijn onder meer heruitgaven met diverse omslagen te zien, net als het kunstwerk van Iris Kensmil, een textielontwerp van Farida Sedoc en het T-shirt van Patta.

De tentoonstelling is tot stand gekomen met hulp van familie De Kom, Carl Haarnack, The Black Archives, Nederlands Fotomuseum, Flip Bool, Iris Kensmil en Farida Sedoc. 

Afbeeldingen

1) Piet Zwart (1885 – 1977), Ontwerp voor het omslag van het boek Wij slaven van Suriname, 1933, Krijt en inkt op papier, Kunstmuseum Den Haag, 2) Piet Zwart (1885 – 1977), Ontwerp voor het omslag van het boek Wij slaven van Suriname, 1933, Ontwikkelgelatinezilverdrukken, potlood en lijm op papier, Kunstmuseum Den Haag 

https://www.kunstmuseum.nl/   

Datum:
27 november 2021 / 20 maart 2022
Type activiteit:

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0