Kinderen van de Haagse School | Panorama Mesdag
Kinderen van de Haagse School | Panorama Mesdag
Van kinderarbeid tot spel, van leven tot overleven. In deze tentoonstelling staan voor het eerst de volle schijnwerpers gericht op kinderen in de kunstwerken van de schilders van de Haagse School.
Door de ogen van roemrijke Haagse Schoolschilders zoals Hendrik Willem Mesdag, Suze Robertson, Jozef Israëls en Jacob Maris, en tijdgenoten als Thérèse Schwartze en Barbara van Houten krijg je een unieke inkijk in de leefwereld van kinderen tegen het einde van de 19e eeuw. De beelden zijn intiem, vaak vermakelijk en soms hartverscheurend en zullen niemand onberoerd laten.
Zorgeloos of overleven
Je ziet kinderen die meewerkten met hun ouders op het land, bij het binnenhalen van de vis, of die bijvoorbeeld werkten als dienstmeisje of mandenvlechter. Kinderen kortom, die meedraaiden in en buiten het gezin, gericht op overleven. Dit staat in groot contrast met de intieme portretten die de schilders van hun eigen kinderen maakten. Zij leidden vaak een zorgeloos bestaan. Je ziet ze lezen, muziek maken of tekenen.
Spelen
Toch hadden al deze kinderen ook iets gemeen: ze hielden allemaal van spelen! Aanstekelijk zijn de schilderijen en tekeningen van sleeënde kinderen, kleuters met bootjes aan het strand of spelen met een eenvoudige hoepel, die wordt voortgejaagd met een stokje.
De tentoonstelling bestaat uit circa 40 schilderijen en tekeningen afkomstig uit museale- en privécollecties waaronder niet eerder getoonde tekeningen uit de eigen collectie van Museum Panorama Mesdag.
Kinderwetje van Van Houten
Werkende kinderen, mocht dat nog wel? Immers was in 1874 het Kinderwetje van Van Houten tegen kinderarbeid aangenomen, in 2024 precies 150 jaar geleden. Dat verbod op werken lag toch genuanceerder. De wet, ingediend door Samuel van Houten, de broer van Sientje Mesdag-van Houten, verbood alleen fabrieksarbeid voor kinderen jonger dan 12 jaar. De wet was niet van toepassing was op ’huiselijke en persoonlijke diensten en op veldarbeid’.
Schilderachtig en populair
Op de schilderijen van de Haagse Schoolschilders is te zien hoe kinderen en tieners nog steeds meewerkten in en buiten het gezin. De kinderen die zij schilderachtig vonden waren eenvoudig of zelfs sjofel gekleed. Zij hielpen mee op de boerderij, verhuurden ezeltjes op het strand aan badgasten, ze verrichtten fysieke arbeid of handwerk.
Dit waren populaire voorstellingen, die goede prijzen opbrachten in de kunsthandel. Ze werden geprezen om de ‘pure’ schoonheid van het eenvoudige leven.
Kinderen van kunstenaars
De kinderen van de Haagse Schoolschilders leidden vaak een onbezorgd leven, hun bestaan was niet gericht op overleven zoals hun werkende leeftijdsgenoten. Op de intieme portretten, die de schilders van hun zoons en dochters maakten, zie je ze muziek maken, tekenen, of lezen. Je ziet dochters in een smetteloos witte jurk, of een zoontje dat met een speelgoedhondje speelt. Die portretten waren meestal voor persoonlijk gebruik bedoeld, al gebruikten sommige schilders hun kinderen ook als model voor hun commerciële werk.
Ode aan Klaasje Mesdag
Speciale aandacht is er in deze tentoonstelling voor Klaasje, het enige kind van Hendrik Willem Mesdag en Sientje Mesdag-Van Houten. Klaasje stierf op jonge leeftijd, hij werd niet ouder dan 7 jaar. In een van Mesdags schetsboeken zijn kindertekeningen van Klaasje bewaard gebleven. Deze bijzondere kindertekeningen zijn nu voor het eerst te zien, samen met familieportretten en persoonlijke fotoalbums van de Mesdags. Bovendien is er een brief te lezen die Klaasje aan zijn grootvader schreef.
Trouwen of leven als kunstenaar?
Het portretteren van kinderen was een geliefd onderwerp onder vrouwelijke kunstenaars, zoals Wally Moes, Henriette de Vries, Froukje Wartena en Barbara van Houten. Waarom zijn er dan geen portretten van hun eigen kinderen te vinden?
Het antwoord is even simpel als shockerend. De meesten kozen ervoor om ongetrouwd te blijven en geen kinderen te krijgen. Het was ongepast als getrouwde vrouwen hun eigen geld verdienden: dat mochten alleen mannen.
Het is de hoogste tijd om deze vakvrouwen een prominente plek te geven. In de tentoonstelling is er ruime aandacht voor deze vakvrouwen en hun schilderijen en tekeningen van andermans kinderen.
Rijk geïllustreerd publicatie
Gelijktijdig met de tentoonstelling verschijnt een rijk geïllustreerd publicatie waarin alle aspecten van de tentoonstelling aan bod komen, aangevuld met achtergrondverhalen en ego-documenten.
Auteurs van dit boek zijn Adrienne Quarles van Ufford, hoofd museale zaken en conservator van de tentoonstelling, en Jeroen Kapelle, conservator 19de eeuw bij het RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis.
Het boek is verschenen bij Uitgeverij Waanders.
Afbeeldingen
1) Jozef Israels, Twee visserskinderen, 2) Floris Arntzenius, Het lucifermeisje, 1890, olieverf op doek, 130 x 75,8 cm, collectie Haags Historisch Museum, 3) Jozef Israëls, Twee visserskinderen op het strand, olieverf op paneel, 35 x 23,8 cm, Particuliere collectie, voorheen Mark Smit Kunsthandel, Ommen, foto: Benno Slijkhuis, 4) Anton Mauve, Jonge herder met koeien, olieverf op doek, 51 x 81 cm, Particuliere collectie, foto: Venduehuis Auctioneers Den Haag, 5) Portret van Klaasje Mesdag, ca. 1865, foto in fotoalbum, Museum Panorama Mesdag, foto: Piet Gispen, 6) Barbara Elizabeth van Houten, Meisje met pop, olieverf op doek, 136 x 81 cm, Museum Panorama Mesdag, 7) Impressie van het boek Kinderen van de Haagse School, beeld: Petra Warrink
