Vrijheid, vetes, vagevuur | Fries Museum
Vrijheid, vetes, vagevuur | Fries Museum
Vrouwen met een overdaad aan blinkende juwelen, krijgers met polsstoksperen en opgeschoren haar. Gewelddadige vetes tussen clans. Een landschap waar een uitzonderlijk hoog aantal kastelen, kerken en kloosters de horizon domineerde.
Dit is Tota Frisia tijdens de volle en late middeleeuwen.
Ontdek de samenleving van het Noorden in de volle en late middeleeuwen. Het Friesland van toen (Tota Frisia) strekte zich uit van de huidige provincie Friesland tot aan de Wezer in Noord-Duitsland. In tegenstelling tot elders in Europa bestuurden de Friezen zichzelf, kozen ze hun eigen rechters, hadden ze een eigen taal en een eigen kenmerkende kledingstijl. Aan de hand van de rijke archeologische collectie middeleeuwse voorwerpen van het Fries Museum, aangevuld met (inter)nationale bruiklenen, komt de eigenzinnige, verdwenen wereld van Friesland tussen 1067-1567 tot leven.
Herman Pleij over Friezen in de middeleeuwen
In dit college geeft Herman Pleij zijn visie op de middeleeuwen in het Noorden: ‘In de loop der eeuwen is het beeld gegroeid van de Friezen als een eigenzinnig volk. Trefwoorden daarbij zijn een ongehoorde hang naar vrijheid, agressie tegen elke vorm van hiërarchie en een onweerstaanbare zucht naar beschaving. Daarbij horen motto's als “Liever dood dan slaaf”. En: “Moet kunnen”, het vroegst opgetekend in het Fries. Zijn zulke uitingen vooral verhoopte zelfbeelden? Met de daarbij horende projectie van zulke nagestreefde mentaliteiten op de vroegste voorouders, omheind in een gedroomd middeleeuws Friesland? Of stoelen ze wel degelijk op een historische werkelijkheid? Dat zal ik in mijn college gaan aankaarten.’
Verdwenen wereld
Het Fries Museum brengt dit tot nu toe onderbelichte hoofdstuk uit de middeleeuwse geschiedenis tot leven, aan de hand van blinkende muntschatten, fonkelende juwelen, prachtige geschriften en eeuwenoude relieken. De tentoonstelling en de bijbehorende publicatie worden samengesteld door Diana Spiekhout, conservator terpencultuur en middeleeuwen. Spiekhout promoveerde in 2020 aan de Rijksuniversiteit Groningen op het middeleeuwse kastelenlandschap. In haar proefschrift analyseerde ze de ontwikkeling van bisschoppelijke burchten, adellijke huizen in relatie tot het landschap en de samenleving in Noordoost-Nederland tussen 1050 en 1450. Conservator Diana Spiekhout is een veelgevraagd expert op het gebied en was eerder dit jaar te zien in de NPO-serie Het verhaal van Nederland, in de aflevering Friezen en Franken over de vroege middeleeuwen.
In deze tentoonstelling zet Spiekhout het onderzoek uit haar proefschrift voort, wat resulteert in een interdisciplinaire benadering waarin archeologie, landschap, antropologie, architectuur en geschiedenis worden samengebracht, om zo goed mogelijk de verdwenen wereld van het Friesland van toen te reconstrueren. De tentoonstelling gaat in op vragen als: Hoe zag de samenleving en het landschap van het middeleeuwse Friesland eruit? Wat vertelt ons dat over de gewoonten en gebruiken van zijn bewoners? In hoeverre klopt het algemene, bestaande beeld van de middeleeuwen dat wij hebben?
Familietentoonstelling
Niet alleen de geschiedenisliefhebber kan zijn hart ophalen, Vrijheid, Vetes, Vagevuur is ook bij uitstek geschikt voor een uitje met het hele gezin. Kinderen van 8 tot 12 jaar oud mogen met een schatkaart zelfstandig op ontdekkingstocht door de tentoonstelling. Achter luikjes, in laadjes en op andere 'verborgen' plekken ontdekken ze de verdwenen wereld van de middeleeuwen op hun eigen manier: hoe zwaar is een maliënkolder? Hoe leerden monniken schrijven? En waarom schoor Wybe van Grovestins (Skerne Wiebe) zijn halve hoofd kaal? Aan het eind mogen ze naar huis met een heuse Friese muntfibula.
Vormgeving
In de tentoonstelling Vrijheid, Vetes, Vagevuur wordt de bezoeker door zes zalen meegenomen naar de volle en late middeleeuwen. Het tentoonstellingsconcept en -ontwerp is ontwikkeld door Studio Louter en Opera Amsterdam. Ook maakt Ulco Glimmerveen een 3D impressie van het middeleeuwse landschap van het Friese Rinsumageest. Rinsumageest was de thuisbasis van een van de weinige middeleeuwse Friezen die we van gezicht kennen: de jonge edelman Eppo, die zijn gezicht liet afbeelden op zijn grafsteen.
Luisterwandelingen
In Friesland, Groningen en Noord-Duitsland zijn nog diverse sporen van de middeleeuwen te vinden. Het steenhuis van Bunderhee, de Schierstins in Veenwouden... Elk met een prachtig verhaal. En die verhalen luister je hier. Tom Tieman maakte voor het museum vier audiowandelingen.
Levensgrote katapult
In samenwerking met ROC Friese Poort in Sneek maakt het Fries Museum een nauwgezette reconstructie van een enorme middeleeuwse katapult, een blijde. In de hoek van de eerste grote zaal torent deze boven de bezoekers uit, niet alleen als blikvanger die het verhaal op bijzondere wijze illustreert, maar om bezoekers de kans te geven om nog dichterbij het verleden te komen. Een dergelijk samenwerkingsproject resulteerde bij de tentoonstelling Wij Vikingen in een levensgroot Vikingschip, naar bouwtekeningen van Deense scheepsarcheologen.
Publicatie
Bij de tentoonstelling verschijnt een rijk geïllustreerde publicatie, waarin aan de hand van de nieuwste wetenschappelijke inzichten de boeiende wereld van het middeleeuwse Friesland wordt gereconstrueerd. Met bijdragen van: Rolf H. Bremmer Jr, Casper J. van Dijk, Egge Knol, Grytsje Klijnstra, Sonja König, Stefan Krabath, Bert Looper, Anneke B. Mulder-Bakker, Han Nijdam, Jeroen Punt, Antje Sander, Mans Schepers, Theo Spek, Diana Spiekhout en Marvin Wiegand.
Vrijheid, Vetes, Vagevuur. De middeleeuwen in het Noorden wordt in samenwerking Noordboek | HL Books uitgegeven en kost € 29,95.
Middeleeuws bier
Grutte Pier Brouwerij maakt bij de tentoonstelling een bijpassend bier. Het bier wordt niet gebrouwen met hop, maar met gagel/gruit. Gagel was een bestanddeel van ‘de Gruit’ waarmee bier in de middeleeuwen op smaak werd gebracht en dat het tegelijkertijd bitterder en houdbaar maakte. Naast deze middeleeuwse brouwtechniek verwijst het bier ook naar een verhaal uit de tentoonstelling: Skerne Wiebe, waarschijnlijk één van de laatste vrije Friezen met het traditionele geschoren Friese kapsel uit de Middeleeuwen.
Hiermee geeft het museum een gevolg aan de succesvolle samenwerking met Grutte Pier Brouwerij, die in 2019 bijpassend bij de Vikingententoonstelling een bier brouwde. Dit bier werd in 2020 zelfs tot Bier van het Jaar gekroond door de Mitra.
Afbeeldingen: 1) campagnebeeld, B WH Ontwerpers, 2) Reconstructie Rinsumageest ca 1340 Ulco Glimmerveen, 3 – 5) foto’s van de tentoonstelling
