Fotoverzamelaars op de 176e Fotografenavond in Café Kalkhoven

Deze keer was niet een fotograaf aan het woord, maar twee fotoverzamelaars: Josje Janse-de Ronde Bresser en Hans van den Bogaard. In 2005 toonde Huis Marseille al een selectie van hun collecties. Nu laten ze hun verzameling op de brede stevige café-tafel zien. Er was een grote opkomst.

Josje Janse-de Ronde Bresser en Hans van den Bogaard kennen elkaar al 40 jaar. Van den Bogaard was bijna 40 jaar als fotograaf aan Vrij Nederland verbonden. Niet bijzonder dus dat in zijn verhaal ook andere fotografen die veel in dat blad publiceerden, zullen opduiken. Josje was jarenlang de assistent van Willem Diepraam die we ook van dat blad kennen.

Willem Diepraam

Aloys: Hoe hebben jullie elkaar leren kennen? Van den Bogaard. ‘Dat zal eind jaren ’70 geweest zijn. Ik werkte toen een jaar of vijf bij Vrij Nederland. Op dat moment was Josje de assistent van Willem Diepraam.’ Bij Hans van den Bogaard begon het al op zijn achtste. Toen knipte hij foto’s uit de Panorama en de Katholieke Illustratie en plakte die in in een plakboek. Hij liep ook rond op rommelmarkten. ‘Het is een uit de klauwen gelopen hobby.’

Josje verzamelde ook, porseleinen vaasjes. En ze had een prikbord waarop ze plaatjes prikte. ‘Dat prikbord werd steeds groter.’ Hoe het allemaal bij haar begon? ‘De kinderen werden wat groter. Ik wilde wat erbij gaan doen. Ik ging toen werken bij de fotograaf Jaap de Graaf (overleden in 2011). Toen Jaap naar Japan ging, stapte ze over naar Rien Bazen en vervolgens naar Philip Mechanicus. En ze kwam uiteindelijk uit, in 1977, bij Willem Diepraam. Diepraam was naast fotograaf ook verzamelaar van foto’s. Dat was voor hem een serieuze zaak.

Bert Hartkamp

Begin jaren ’80 overleed Josje’s tante en Josje kreeg een erfenis. ‘Wat moest ik daarmee doen? Moest ik aandelen kopen? Moest ik het op de bank zetten? Nee, dacht ik: ik ga foto’s verzamelen. Vanaf het moment dat ik het besloot, begin jaren ’80, is het snel gegaan.’ Op dat moment waren de foto’s nog heel betaalbaar. Van den Bogaard: ‘Ik kreeg vaak dozen met foto’s aangeboden. Ik nam eruit wat ik mooi vond. Ik ging naar markten. Een gulden moest je daar per foto betalen. Ik koos en kies op eigen smaak en let er niet op of het geldwaarde heeft. Ik heb foto’s van 1 euro maar ook foto’s die nu 10.000 euro waard zijn geworden. Ze zijn me allemaal even lief. Jammer dat het nu zo duur is geworden. Iedereen vond het wel een merkwaardige hobby.'

Aloys refereert naar Bert Hartkamp, een groot fotoverzamelaar, wiens verzameling de basis vormt van de fotoverzameling van het Rijksmuseum. Op zijn slaapkamer waren de kasten overvol met alleen maar fotodozen. Hij betaalde vaak voor foto’s. Kun je wel een verzameling aanleggen zonder geld?

Het antwoord is positief, dat kan. Josje: ‘Hans heeft veel van voor 1900, daar heb ik er maar eentje van. Aloys: Ging je ook naar veilingen? Van den Bogaard: ‘Ja, met Willem Diepraam. Wij kochten ook met zijn tweeën.’ Josje kocht bijna alles op veilingen. Van den Bogaard ruilde ook foto’s met collega’s. ‘Leuk, dan weet je wie er achter zit. Dan krijg je een soort ‘ketting’. Het wordt uiteindelijk een verzameling, maar zo begint het niet.’

Conservering

Aloys: En doe je aan conservering? Van den Bogaard: ‘Ik heb geen klimaatkasten, wel zuurvrije dozen. Ik geef ook foto’s weg, sommige hangen in het Rijksmuseum.' De foto’s van Josje zijn ondergebracht in kasten. Ze heeft een hoge verzekering gesloten maar ‘als het in de brand vliegt is het weg’. Ze verkoopt heel weinig foto’s, maximaal 10 heeft ze verkocht om andere te kunnen kopen.

Aloys: Kijken jullie vaak naar de foto’s? Hans: ‘Op lange winteravonden wil ik de dozen graag openmaken. Ook als er bezoek is, laat ik het zien. Ik leg het dan op de tafeltennistafel.’Josje laat haar foto’s ook zien aan bezoek dat interesse heeft. De foto's van Hans  hadden zelden een hoge oplage. Josje heeft onder meer barietfoto’s. ‘Heel veel mooier.’ Ze heeft de foto’s in een passe-partout gezet. ‘Zo is het het best te bekijken.’

Piet Mondriaan

Uit een grote canvas tas haalt  ze een voor een de foto’s in passe-partout. Ze begint met foto’s van Alfred Stieglitz die ze uit tijdschriften heeft geknipt: een boom in in een grijze atmosfeer en idem dito een bootje in een vijver. We zien foto’s uit het beroemde tijdschrift Camera Work dat van 1903 tot 1917 heeft bestaan, een foto die ze kocht bij Frido Troost in Haarlem van ruines in het Egyptische Luxor, gemaakt in 1880. Van den Bogaard: ‘Mensen maakten in die tijd geen foto’s als ze op vakantie gingen. Ze kochten ter plaatse foto’s.’ Ze gaat verder met een foto van André Kertész van Piet Mondriaan en een trap in het huis van Piet Mondriaan die naar zijn atelier gaat. Het zijn foto’s uit de laatste jaren van Kertész. Hans: ‘De mooiste foto’s heeft hij uit het raam gemaakt. We zien een voorbeeld ervan en een compositie met een beeldje voor zijn raam. En een kleuren foto uit een raam in New York met zicht op New Yorkse gebouwen.

Zijn de foto’s van de twee, Josje en Hans te typeren? Josje: ‘Ik heb veel foto’s van vrouwen, landschappen, steden, gewone dingen en gravures.’ Aloys: En het gemeenschappelijke ervan? Tederheid? Hans: ‘Onder meer de schoonheid van de vrouw.’ Ze gaat verder met haar foto’s. Een foto van Lewis Hine die ze bij een galerie in New York kocht met het bewijs erbij dat het en echte Hine is, portretten van Sanne Sannes, waarbij de negatieven bewerkt/bekrast zijn. Josje: ‘Hij gebruikte hard papier, daar komt het ook van. Hij ‘beschadigt’ het negatief bij het printen, niet daarvoor.’ Ze kocht ze bij de broer van Sanne Sannes.

Japans-Chinese oorlog

Een foto van Jevgeni Chaldej, een Russische fotograaf, komt voorbij. We zien een eland met in de lucht vliegtuigen. Josje: ‘Je ziet de bommen vallen bij Berlijn, hij moet verstijfd staand gefotografeerd hebben. Ik zag de foto bij Paris Photo, en heb het via een vrouw in Berlijn achterhaald.' De volgende foto: het moment na de inslag van een bom in de Spaanse Burgeroorlog, fotograaf Robert Capa. Josje: ‘De vorm trekt me aan. ‘ Er volgt nog een Capa, nu van de Japans-Chinese oorlog, gemaakt in 1937. ‘Je ziet hoe verschrikkelijk het land er uit ziet’. Dan een Emmy Andriesse, jongetjes in oorlog in 1944. En een van de laatste die ze kocht: een foto van Robert Doisneau, ‘waarschijnlijk een late druk’. Ze laat tot slot nog een oorlogsfoto zien die Christine Sprenger maakte van de oorlog in Cambodja. Ze kocht ‘m in 2013. ‘Ik hoefde er niets voor te betalen, zó iets raars.’

Mooie blote dames

Dan laat Hans van den Boogaard zijn foto’s zien. Hij draait zijn laptop om. ‘Wij doubleren zelden. Onze verzamelingen hebben veel overeenkomsten, maar ik kies nèt het andere. Mijn foto’s zijn meer journalistiek.’

Voorbij komen foto’s van: Eddy de Jongh, Gerard Fieret, Sanne Sannes, een atypische Ansel Adams, een fotoboekje dat cowboys in hun zadeltas meevoerden, Emmy Andriesse, Thomas Annan, een sociale fotograaf uit Liverpool, diverse foto’s van de Trek naar het Westen in Amerika, 1860-1880, de Niagara Falls, ‘Tot de jaren ’30 kocht men  reisfoto’s, in plaats van dat men die zelf maakte.’ Daguerrotypieën, hele mooie blote dames, ‘opa’s porno’. Van den Bogaard heeft met de foto ook de afbeelding van de achterkant van de foto er bij. Een dame met boeket, de bloemen ingekleurd. Hans van den Bogaard: ‘Deze foto’s vormen de inspiratiebron bij mijn fotowerk.’

Een ‘zoutdruk’ uit 1830-’40. Foto’s van Indonesië / Java in de koloniale tijd. Paul Kruger, de president van Zuid-Afrika op bezoek in de Jordaan in Amsterdam. Veel foto’s uit de jaren 1870-’90 . Sommige nog met platencamera’s gemaakt, een foto van een vliegende Zeppelin, een kunstzinnige foto van Maria Austria van Atax, het taxibedrijf Amsterdam. Een foto van Theo Ballmer, een exponent van de Nieuwe Zakelijkheid, een foto van Cecil Beaton, ook beroemd modefotograaf, een foto van Ella Bergmann-Michel uit de jaren ’20.

Archivering

Aloys: Doe je aan archivering? Van den Bogaard: ‘Ik sorteer het een beetje bij elkaar. Amerikaanse bij Amerika, Europese foto’s bij Europa.’ Aloys: Hartkamp had 60.000 foto’s, hoeveel heb jij er? ‘Dozen vol (een kast), in totaal 500 – 600 foto’s.’

De laptop gaat ondertussen rustig door. Een foto van Henri Berssenbrugge, Eva Besnyö in de jaren ’30 stijl, waar bij ze de dingen schuin er op zette. ‘Besnyö nam de schuine stijl mee uit Hongarije.’ Georg Bienek, Carel Blazer, Edouard Boubat uit Portugal, stereofoto’s. ‘Daarbij maak je met twee toestellen een foto, een bij je linkeroog en een bij de rechter.’ Bill Brandt, Brassaï, een foto uit ‘Paris de Nuit’, Capa, de Japans – Chinese oorlog. ‘Capa was altijd op reis, hij stuurde de contactvellen naar Magnum en liet ze daar afdrukken.’ Een foto van Joris Ivens genomen door Capa. ‘Hij was met Capa in Vietnam.’ Josje: ‘Capa’s foto's van D-day werden ‘te warm’ ontwikkeld.’ De films waren na het ontwikkelen op een te hoge temperatuur gedroogd...Cartier-Bresson, een foto uit Camera Work van Frederick Evans, een foto van een hooiwagen van de Brabantse fotograaf Martien Coppens, Edward Curtis. ‘Hij heeft alle indianenstammen van Amerika gefotografeerd, hij maakte daar zijn levenswerk van.’

Edward Weston

En het gaat verder. Het grootste deel van de unieke collectie komt voorbij. Ad van Denderen, Willem Diepraam, Rineke Dijkstra, Bernard Eilers, met de nodige tekst en tekeningen achter de foto. ‘Gekregen van zijn weduwe.’ Ed van der Elsken , fotogravures van Peter Henry Emerson, een aantal fotografen van Camera Work, Walker Evans, Andreas Feininger. Een aantal Fierets, met zijn vette stempels er op, een serie Magnum foto’s, Reinier Gerritsen, Piet Goede, een eerste foto van een werkende TV van Gross, de Churchill-foto van Philippe Halsman, Hill & Adamson, Lewis Hine, Teun Hocks, Horst P. Horst. ‘Nu met een tentoonstelling in het Nederlands Fotomuseum.’

Paul Huf, Cor Jaring, Marijn de Jong, Kertész, de Belgische fotograaf Willy Kessels, Johan van der Keuken, Carl de Keyzer, Aart Klein, Mark Kohn, Klaas Koppe, Esther Kroon, Dolf Kruger, Heinrich Kühn met een foto van de maan in de jaren ’30. Inez van Lamsweerde, Jacques Lartigue, wilde bloemen foto’s uit het boek Wildflowers of New England van Edwin Hale Lincoln. ‘Platinadrukken.’ Man Ray himself, Bert Nienhuis, Dolf Toussaint, Cas Oorthuys, Michel Pellander, Eliot Porter, Sem Presser, ‘Van hem gekregen’, Günter Rössler, foto’s van de Amerikaanse New Deal tijd. En zijn alleroudste foto, een foto gemaakt 10 jaar na de ontdekking van de fotografie, in 1847.

Van den Bogaard: ‘Ik krijg vaak familiealbums. Die bewaar ik goed, ik doe ze nooit weg.’ En de laptop gaat intussen onverstoorbaar door. Aaron Siskind, Lord Snowden, Kryn Taconis, Richard Tepe, Koen Wessing, Ad Windig, Piet Zwart. ‘En mijn topper is deze: Edward Weston.’

Foto's: Kees Funke Kupper

Tags

Reageren