HARD ZIJN, een roman van Chris Reinewald over de NSB

Recent verscheen de roman HARD ZIJN van Chris Reinewald. In zijn donkere, op historische feiten gebaseerde roman HARD ZIJN vertelt auteur Chris Reinewald het relaas van het Amsterdamse NSB-gezin Waldeneck. Geïntrigeerd door zijn eigen incomplete familiegeschiedenis ging de schrijver op onderzoek uit en reconstrueerde in fictievorm wat gebeurd is en wat gebeurd zou kunnen zijn.

Frits Waldeneck is blokhoofd van de NSB in De Pijp. Hij woont met zijn gezin, vrouw Leen en zoon Frits, in de Rustenburgerstraat, driehoog. In de woning vinden kringbijeenkomsten plaats. De jongste deelnemer van de kring is een zekere Schorrevink, voornaam Jas, van Jozuas. Heeft hij iets joods? Hij ontkent het zelf. Maar op het einde van het boek, enige jaren na de bevrijding  zien we hem terug in de supermarkt, waar hij uitgerekend op zoek is naar matzes.  

Sfeertekening

Het is begin juli 1940. Frits, een postbode, is uniformgek en een gehard NSB’er. Hij heeft iets wat meer NSB’ers hebben: een sterk denken in rangen en standen, weinig gevoel voor andere zienswijzen en ander gedrag, oogkleppen op, een geloof in een ideaal en verering voor de leider, Mussert. Kortom een beetje een ‘dombo’. Zijn vrouw Leen is een lieve vrouw, maar schikt zich gewillig naar haar man. Zoon Frits junior droomt van een loopbaan als NSB-burgemeester.

Reinewald schetst meesterlijk de sfeer en de personen. Het doet in de eerste helft erg denken aan De Avonden van Van het Reve. Met ook een hoofdpersoon Frits. De Waldenecks heten zelfs drie maal Frits. Frits senior, de postbode, Frits junior, ook wel Fritsje genoemd, zijn zoon, en als Fritsje na de oorlog, nadat hij enige jaren heeft vastgezeten, trouwt met Bep, heet de zoon vanzelfsprekend weer Frits / Fritsje.

Dolle Dinsdag

Als op 5 september 1944, Dolle Dinsdag, het gerucht gaat dat de geallieerden op het punt staan Nederland te gaan en alle NSB’ers als collaborateurs zullen worden opgepakt, vluchten Leen en andere NSB-vrouwen en kinderen in speciale treinen naar nazi-Duitsland. In een opvangcentrum in Lüneburg verblijft ze tussen lotgenoten: fanatiekelingen, misleide idealisten, apolitiek meelopers, sukkelaars, avonturiers.

Ondertussen misdraagt Frits zich in Nederland als landwachter. Leens smeekbede haar in Duitsland te komen bezoeken in het pension op de Lüneburger Heide waarheen ze inmiddels is overgebracht, wimpelt hij resoluut af: ‘Ze moet niet huilen maar hard zijn. Net als hijzelf.’ Na een inval van de nazi’s worden Leen en de overige pensiongasten in KdF-Stadt (het huidige Wolfsburg) te werk gesteld in de oorlogsindustrie.

Gevangenisstraf

In april 1945 wordt ze teruggevoerd naar het bevrijde Nederland en als landverraadster geïnterneerd in een gevangenkamp bij Bakkum. Kort na de Bevrijding pakken de Canadezen Frits en Frits junior op in Amsterdam: zij moeten een lange gevangenisstraf uitzitten. Leen, beschouwd als meeloopster, komt als eerste vrij. Thuis in De Pijp wacht ze op de terugkeer van man en zoon. Pas in 1948 is het gezin Waldeneck herenigd.

Je blijft doorlezen in de roman, alleen na de oorlog wordt het saai. Maar die saaiheid is begrijpelijk. Het was afgelopen met de idealen en degenen die ‘fout’ waren geweest wilden zelf ook in saaiheid verdwijnen. Niet opvallen, verhuizen naar een buurt aan de rand van de stad, in dit geval Osdorp, waar men niet wist van het verleden.   

Chris Reinewald, HARD ZIJN, Uitgeverij Voetnoot, eerste druk september 2019, ISBN 9789491738579

www.voetnoot-publishers.nl

www.chrisreinewald.nl