Bas Kromhout Tessa Posthuma de Boer
Anton Mussert, Meinoud Rost van Tonningen, Kees van Geelkerken; van veel Nederlanders die tijdens de Tweede Wereldoorlog de kant van de Duitsers kozen zijn inmiddels biografieën verschenen. Eentje ontbrak er nog: Henk Feldmeijer.
Feldmeijer (oorspronkelijk heette hij Veldmeijer, maar zijn vader veranderde kort na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog de familienaam in Feldmeijer, mogelijk uit Duitse sympathieën) kreeg, als lid van de NSB en fanatiek aanhanger van het Groot-Germaanse gedachtegoed, van de Duitsers de opdracht om als ‘Voorman’ eenNederlandse afdeling van de SS op te richten, als onderdeel van de Allgemeine SS.
Volgens Kromhout was Feldmeijer een zeer fanatieke nationaal-socialist. Als ‘rechtgeaarde SS-man’ vocht hij mee aan het Oostfront tegen de Russen. De nederlaag van het Duitse leger bij Stalingrad deed hem beseffen dat zijn ideaal van een Groot-Germaans rijk een ‘alles of niets strijd’ was. Na terugkeer begon hij landgenoten te vermoorden en in een wanhopige poging de geallieerde opmars te stoppen reed hij zijn eigen dood tegemoet.
Op de cover van Historisch Nieuwsblad, het tijdschrift waar je redacteur van bent, werd Feldmeijer ‘de foutste Nederlander aller tijden’ genoemd. Hoe kwam je op het idee om een biografie over deze man te schrijven?
“Het verhaal over Feldmeijer komt voort uit het eerste boek dat ik schreef. ‘Fout geboren’ ging over kinderen van ouders die collaboreerden in de oorlog. Een van de mensen die ik daarvoor interviewde was Ekke, de zoon van Henk Feldmeijer. Toen ik wat meer over Feldmeijer ging lezen ontdekte ik dat hij pas 29 jaar oud was toen hij Voorman van de Nederlandse SS werd. Dat viel me op, omdat ikzelf toen ook 29 was. Zijn totaal andere levenspad verwonderde me direct.”
“Ook paste hij eigenlijk niet in het beeld dat ik had van NSB-ers, die toch vaak werden afgeschilderd als slap aftreksel van de Duitse nationaal-socialisten. Dat gold voor Feldmeijer zeker niet. Hij was radicaal en zeer recht in de leer. Zijn zoon zei eens: ‘mijn vader collaboreerde niet met de bezetter, hij wás de bezetter.’ Dat leek me een dankbaar onderwerp voor een biografie, ik wilde wel eens uitzoeken hoe Feldmeijer zo radicaal geworden was.”
In deze biografie schrijf je dat hij binnen de NSB feitelijk een grotere rol speelde dan die andere bekende Nederlandse nationaal-socialist, Meinout Rost van Tonningen. Hoe zit dat?
“Tijdens de bezettingsjaren was er een grote ideologische strijd binnen de NSB tussen twee richtingen. Aan de ene kant had je mensen als Mussert die van Nederland weliswaar een nationaal-socialistische staat wilde maken maar dan wel onafhankelijk van Duitsland. Aan de andere kant had je radicalere elementen zoals Rost van Tonningen en Feldmeijer. Die Nederland het liefst samen met andere ‘Germaanse volken’ verenigd zagen in een groot Germaans Rijk. Dat was ook wat Hitler en Himmler in gedachten hadden.”
“Dat Nederland weer onafhankelijk zou worden, zoals Mussert graag wilde, was voor de Duitsers dan ook nooit een optie. Om Nederland voor het nationaal-socialisme te winnen hadden ze volgens veel historici hun kaarten op Rost gezet. Maar Feldmeijer wordt daarbij steeds vergeten. Volgens mij was niet Rost maar juist Feldmeijer hun man om Nederland te nazificeren.
“Feldmeijer werd door Heinrich Himmler gevraagd om een Nederlandse SS op te richten. Niet dat Rost geen goed contact met Himmler had, maar sommige hoge nazi’s verdachten hem ervan dat hij Indisch bloed had. De overgang naar het nationaal-socialisme zou helemaal door de SS georganiseerd moeten worden. Voor de Duitsers was Feldmeijer degene die dat moest gaan doen, niet Rost.”
Was Feldmeijer eigenlijk ook betrokken bij de Jodenvervolging in Nederland?
“Hij, en de SS-ers die hij aanstuurde, waren in ieder geval betrokken bij het opsporen en op transport stellen van Joden. Of hij ook wist wat er bij het ‘eindstation’ met deze mensen gebeurde kan ik niet met zekerheid zeggen. In lezingen gaf hij in ieder geval wel blijk van een zeer fel antisemitisme.”
“In toespraken zei hij bijvoorbeeld dat het ‘Jodenprobleem’ pas opgelost was wanneer de laatste Jood uit Nederland verdween. Of hij ook wist dat ‘verdwijnen’ zoveel betekende als ‘vergassen’ is niet helemaal duidelijk. Het toont in ieder geval aan dat hij achter het beleid van arrestatie en deportatie stond. Het grote plan achter deEndlösung zal hem niet officieel zijn medegedeeld, daarvoor was zijn rang binnen de SS te laag. Er werd veel geheimgehouden. Maar het zou goed kunnen dat hem informeel iets ter oren is gekomen. Ik heb er in ieder geval geen harde bewijzen voor kunnen vinden.”
Feldmeijer was een intelligente jongen. Voor hij bij de NSB kwam studeerde hij natuurkunde aan de universiteit. Hoe komt het dat hij toch zo aangetrokken werd door het nationaal-socialisme?
“Vader Feldmeijer was een sergeant in het Nederlandse leger en behoorde tot de lagere middenklasse. Met de geleidelijke emancipatie van de arbeidersklasse stak juist bij deze groep grote onzekerheid de kop op. Veel mensen vonden dat de traditionele rechtse partijen te weinig deden om de middenklasse te beschermen. Alleen daardoor al behoorden de Feldmeijers tot het ‘natuurlijke electoraat’ van een partij als de NSB.”
“Feldmeijer had een groot talent voor wis- en natuurkunde en ging met een rijksbeurs studeren aan de universiteit van Groningen. Dat was een elitaire wereld, en Feldmeijer vond geen aansluiting bij bijvoorbeeld het corps. Hij was enig kind en eraan gewend om door zijn ouders op een voetstuk te worden geplaatst maar in Groningen hoorde hij er door zijn lage afkomst niet bij. Dat was het moment dat er een rancune ontstond. Feldmeijer vond dat hij beter was dan dat elitaire zooitje en ook beter verdiende.”
“Ondanks zijn wiskundeknobbel was Feldmeijer ook een romanticus. Ook daarom was het nationaal-socialisme aantrekkelijk voor hem. Dat is immers gebaseerd op denkbeelden als mannelijkheid, strijd, heldendom.
Allemaal redenen waarom Feldmeijer er uiteindelijk voor koos zijn studie af te breken, in de hoop een voortrekkersrol te kunnen spelen in een nieuwe toekomst. Hij sloot zich aan bij de jonge NSB en werd fulltime activist, hoewel dat hem in materiële zin helemaal niets opleverde."
“Je zou misschien kunnen zeggen dat hij uit weerzin tegen zijn buitensluiting door de Groningse studenten-elite besloot zijn eigen ‘corps’ op te richten, in de vorm van de SS: kameraadschap, ontgroeningsrituelen en natuurlijk veel zuipen met z’n allen. Uiteindelijk bijt hij zich er zo in vast dat hij bereid is voor zijn ideaal te sterven én te moorden.”
Legde Feldmeijer ook buiten het front mensen om?
“Feldmeijer was een van de initiatiefnemers van ‘Aktion Silbertanne’, gecoördineerde moordaanslagen op leden van het verzet. Toen Feldmeijer verbitterd terug kwam na zijn periode aan het Oostfront en weer geïnstalleerd werd als Voorman van de Nederlandse SS, drong hij bij Hanns Albin Rauter, de hoogste SS-er in Nederland, aan op dringende maatregelen tegen het verzet.”
“Rauter gaf hem opdracht mannen uit zijn eigen gelederen te selecteren die bereid waren om verzetsmensen om te leggen. De groep werd bekend als ‘Sonderkommando Feldmeijer’. Mussert keerde zich ertegen. Het op die manier vermoorden van landgenoten was het toppunt van Feldmeijer’s radicalisering. Met name ‘de les van het front’ is daarbij heel belangrijk geweest. Het heeft hem gehard en gesterkt in het idee dat zijn strijd voor een Groot-Germaans Rijk een ‘alles of niets’ strijd was geworden.”
“Toen de geallieerden al tot ver in België waren doorgedrongen namen veel NSB-ers en SS-mannen de benen. Rost van Tonningen probeerde nog in een wanhopige poging vrede te sluiten door te bemiddelen tussen Himmler en de geallieerden. Feldmeijer niet. Hij smeekte Rauter zelfs of hij een bataljon mocht samenstellen om tegen de Canadezen te vechten. In zijn ‘geloof’, wat het nationaal-socialisme steeds meer was geworden, was er een strijd gaande tussen het Germaanse ras en het Joodse ras, dat zich van enerzijds hetbolsjewisme en anderzijds het kapitalisme bediende.”
“In die strijd ging het om vernietigen of vernietigd worden. Voor Feldmeijer werd het dat laatste. Onderweg naar het front passeerde zijn auto een Duits konvooi dat juist onder vuur genomen werd door een Amerikaanse jachtvlieger. Hij werd toevallig geraakt en stierf in een ziekenhuisje in het dorp Raalte, niet ver van het front.”
