Karin van der Knoop en de Egyptische dans

Een half jaar geleden schreven we over René Haakman in de serie Haagse kunstenaars. René vertelde over zijn reizen naar onder andere India en Egypte. Die reizen deed hij samen met zijn vrouw Karin. Zo vertelde hij over de buikdanslessen die zijn vrouw in Egypte gaf en dat, als die afgelopen waren, hij, als de dames uitgedanst waren, met ze kamelen ging tekenen in de woestijn.

Ik ging terug naar het huis aan het mooie Sweelinckplein om Karin’s verhaal over het dansen te horen. Ik zit weer aan dezelfde tafel, de schilderijen hangen nog aan de muren en de tampura en de tabla staan nog op de grond. Karin tekende, speelde viool  en wilde altijd graag dansen, bewegen op muziek. Als kind zag ze veel ballet en een paar keer ‘werelddans’. Maar de mogelijkheid om dat zelf te doen was er niet echt in het dorp Lekkerkerk, in de buurt van Schoonhoven. Daarom danste ze als ze alleen thuis was haar eigen fantasiedans op klassieke muziek en zocht daarbij naar lichtheid en flow.   

Arabische dans

Jaren later, ze had inmiddels een jaar aan  de Enschedese  kunstacademie gestudeerd, woonde ze samen met René in een kamer in Den Haag, op de Beeklaan. Het was 1981. In 1984 maakten ze  een zwerftocht in Griekenland en werden uitgenodigd in een zigeunerkamp om een tekening van de familie te maken op een borduurlap. Een meisje uit het kamp danste vol overgave. “Het was alsof de bliksem bij me insloeg, ik vond het zo mooi, vooral door de ‘glans’ die over het meisje heen viel.”

Het vormde het begin van een jarenlange speurtocht naar het geheim achter die glans. Nu, 31 jaar later, en na vele reizen in onder andere India en Egypte, het nemen van ontelbare danslessen,  het volgen van een  opleiding compositie klassieke muziek aan het Hilversums Conservatorium, het intensief bestuderen en beoefenen van yoga, het lezen van boeken, het kijken naar video’s, het geven van vele danstrainingen en het aan elkaar passen van puzzelstukjes  heeft ze het geheim voor het grootste deel ontdekt. Met name in Egypte kwam ze veel te weten.

“De dansers in Egypte, danseressen veelal, hadden magie. Ze hoefden maar een pink te bewegen, en de zaal lag plat. Het was meer dan virtuositeit. Het gaat erom wat er in de musicus,  de danser en het publiek gebeurt.” De  Arabische poëzie, muziek en dans bestaan al vele eeuwen. “Er is een hoog-klassieke Arabische muziek, bekend in heel de Arabische wereld. Als klassieke kunst werd het eeuwenlang in gedegen beroepsopleidingen onderwezen, al voor de opkomst van de Islam in de zevende eeuw.  Dat was een lange training, waarin niet alleen de muziektechniek werd overgebracht, maar ook een goede levenshouding."  Wortels van de Arabische klassieke muziek vind je onder andere  in de culturen van Mesopotamië, het pharaonische Egypte en de bedoeïenen, alsmede  in hellenistische muziektheorie en Perzische klassieke muziek.

Tarab

Een kernwoord  is Tarab, eveneens een eeuwenoud fenomeen, dat al bekend was in de pré-Islamitische tijd. Tarab is de kunst van het publiek in extase brengen door middel van muziek. Karin: “Vaak zie je bij optredens van Arabische dichters, dat er vervoering ontstaat. Ook 2000 jaar geleden gebeurde dat al in de woestijn. Het was de kunst de mensen door universele emoties heen te voeren, op te klimmen in verfijning en te eindigen in extase. De Tarabzang en -dans komen voort uit de declamatiekunst. In middeleeuwse Arabische muziektraktaten wordt al gesproken over tarab.”

Een talent manifesteert zich heel jong. Het talent om ontvankelijk en gevoelig voor muziek te kunnen zijn, ofwel echt te luisteren en ervan te genieten wordt benoemd en erkend. Een goede luisteraar is even belangrijk als de dichter of de musicus. Als een musicus merkt dat het aankomt bij het publiek, kan hij steeds meer leveren. Het woord voor goede luisteraar is Sammi‘ (mv sammia’ah). Het optreden bevat dan ook twee elementen: de artiest en de reactie op de artiest. Die reactie kan bijvoorbeeld bestaan uit joelen, uitroepen als Ya La Ya La, dansen, zuchten of juist intens stil worden. In de traktaten wordt ook het op onderscheid tussen oprechte en onoprechte reacties ingegaan. 

Karin: “Als danser van Egyptische dans incorporeer je de twee rollen, je bent artiest en Sammi’ ineen. De danseres is een soort musicus, ze maakt muziek zichtbaar." Ze danste vele jaren in het Syndicaat in de Haagse Nieuwe Molstraat. “Daar was de juiste intimiteit en gezelligheid. De beheerders en eigenaars waren toegankelijk. Het was een van de leukste podia om te dansen omdat de vibe er was. Artiesten als Klaus Kuiper, Marcel Kuypers en Pierre van Duyl musiceerden daar heerlijk informeel.”  Ze organiseerde er zelf regelmatig een podium voor oosterse dans of  werkte  samen met de City Eastern band onder leiding van Marcel Kuypers en het duo Slupp & Swami, die onder andere Klezmer en Balkan speelden. Ook trad ze er op met collega’s en met Arabische musici, vooral met  Sattar Al Saadi en Abdesselam Rbia, met René bracht ze er meer experimentele stukken.

Yoga

Karin geeft ook yogales. Diverse keren was ze in India. Daar heeft ze veel geleerd, ze geeft les in Indiase stijl. Ze wilde het per se in India leren, om verbinding te houden met de roots van de yoga. Van haar moeder leerde ze diverse genezingtechnieken. Die was genezeres, had een hele drukke praktijk en verzorgde jarenlang opleidingen. Haar moeder, nu 79,  geeft haar veel kennis door.

“Tussen Tarab en yoga zijn allerlei connecties. Tarab is ontzettend geneeskrachtig, emoties kunnen van de ene emotie naar de andere gaan tot de gevoeligheid steeds substantiëler wordt. Het kan innerlijke rust bevorderen, een geluksgevoel geven en mensen verbroederen. Ook yoga beoogt tot innerlijke rust bevorderen, een geluksgevoel geven en mensen verbroederen. Ook yoga beoogt tot innerlijke rust, vrede en en blijvend geluksgevoel te voeren.”

Aan de basis van yoga vind je de Yama’s en de Niyama’s: adviezen rond ethiek en levenshouding.  Tarab artiesten hebben een eigen etiquette en ethische regels. Ze moeten van onbesproken gedrag zijn. “Een goede danseres straalt met haar hele lichaam vriendelijkheid en ethiek uit. Grote artiesten hebben veel verfijning in hun motoriek. Dans, buikdans, maakt deel uit van de opvoeding van een kind. In de verfijning van lichaamstaal verfijnt het karakter. Dat gebeurt ook in yoga. Bijvoorbeeld door de grenzen van je lichaam te respecteren ontwikkel je geweldloosheid, tevredenheid, soberheid, bescheidenheid en bewustzijn.”

Oum Kalthoum

De beroemde zangeressen Oum Kalthoum uit Egyptehad dat zuivere. Oum Kalthoum straalde beschaving uit. Ze kon mensen verbroederen, samenbinden, boven hun zorgen uit tillen, laten overlopen van liefde.  Ze zong over alle mogelijke vormen van liefde. Ze was zelf niet getrouwd, maar had wel een innige platonische relatie met  haar favoriete tekstdichter. Haar teksten zijn gelaagd, je kunt ze op verschillende manieren interpreteren. “

Oum Kalthoum is een voorbeeld van een zangeres die geliefd was in heel de Arabische wereld. “Oum Kalthoum zong over gevoelens die iedereen herkende, in alle lagen van de bevolking, van de straatveger, tot en met de president, Nasser destijds.

Suheir Zaki en Taheyya Karioka

Grote Egyptische danseressen als Suheir Zaki en Taheyya Karioka kunnen ‘energie transformeren’, vreugde genereren, helpen ontspannen, ruzies doen vergeten, de atmosfeer laten fonkelen, een geluksgevoel in toeschouwers opwekken, Tarab uitvergroten. Een danseres die mensen raakt, loopt zelf over van warm muzikaal en menselijk gevoel.

De meeste meisjes in Egypte, in heel de Arabische wereld, leren mooi dansen.  Als ze getalenteerd zijn en een goed karakter hebben kunnen ze de vibe, de trilling te pakken krijgen. Het vereist wel  wilskracht, een intens artistiek verlangen en een groot hart van het kind.”

De Maazin familie

In Europa kon je lessen vinden in verschillende stijlen Egyptische dans, waaronder Ghawazee dans ofwel Egyptische zigeunerdans.  Filmfragmenten van authentieke ghawazee dans in een oude documentaire toonden iets totaal anders dan wat onder die noemer onderwezen werd in Europa. Karin en haar man reisden in 2006 naar Luxor om op zoek te gaan naar restanten van deze traditie. Via een vriend, Sayed, kwamen Karin en haar man in contact met de Maazin familie. Ze hadden in de Lonely Planet naar het goedkoopste hotelletje in Luxor gezocht, en dat was van Sayed. “We gingen met hem al de eerste avond naar een club waar een danseres optrad. We werden helemaal ‘high’, alhoewel geen van ons drank noch andere middelen gebruikte.” Samen gingen ze daarna op zoek naar dansers die de Ghawazee stijl beheersten.  “Sayed bracht ons bij een musicus van de Maazin familie. De Ghawazee traditie bleek bijna uitgestorven. Het eerste jaar werden we voor de gek gehouden met een meisje uit Caïro die voor nichtje door moest gaan. Een jaar later vonden we Karima Maazin die als meisje door heel Egypte heen in een groep optrad en bij wie ik jaarlijks terug kwam voor privélessen.” Tot en met 2012 organiseerden René en Karin daarna dansreizen naar Egypte. Ze vonden geleidelijk aan meer Ghawazee dansers. Ook stonden er lessen in ander traditionele dansen op het programma, zoals Saïdi (Egyptische stokdans) en Nubische dans. 

Oude Egyptische filmdans

René, die er ook bij zit, wijst op een ander aspect, het nomadische. “Dans, muziek en poëzie zijn zo sterk ontwikkeld door de nomadische achtergrond. Het is, op de instrumenten na, immaterieel, neemt weinig of geen ruimte in en kan dus altijd mee  op reis. Het nomadisch gevoel leeft zelfs in de stad nog voort. Bovenop  de huizen zag je soms een tent, waarin een familielid sliep. Vroeger had je in een klassiek Egyptisch ensemble alleen de klassieke Arabische instrumenten, zoals de ud (fretloze luit), nai (rietfluit), qanun (citerachtig snaarinstrument) en rikh (handtrommel).

Muziek, zang en gedichten komen nu binnen via de media, radio en tv. Orkesten zijn sinds het begin van de vorige eeuw vaak groter, en uitgebreid met sommige westerse instrumenten. Het orkest van Oum Kalthoum had bijvoorbeeld een uitgebreide strijkersgroep. De Egyptische film kwam ongeveer tegelijkertijd met die in Europa op, er kwam een eigen Egyptische filmstijl en die films werden door velen in de bioscoop bekeken.”  Karin neemt het weer over: “Oude filmdans uit de jaren ‘40/’50 is een van mijn favoriete specialismen. Het is zo elegant, subtiel en op een haast ondoorgrondelijke manier mooi en fascinerend. Vergelijk het met de oude tango.” Ze is ook op zoek gegaan naar andere Egyptische stijlen. “Met name als er connecties waren met muziek en Tarab. In die films zie je nog een basis van oeroude kennis terug, het energetische aspect, de magie. Je ziet armen ‘gewichtloos’ omhoog gaan en je voelt jezelf bij het kijken van binnen zacht worden. Kunst is niet alleen entertainment, maar ook sociaal en energetisch.”

Kennis

Wat begon  met de zoektocht naar de verklaring van de geluksgloed om de Griekse zigeunerin had een lang vervolg. Nu heeft Karin het gevoel dat ze het eindelijk kan bevatten en dat ze het de mensen ook uit kan leggen. “Dingen op het gebied van energie, concentratie, hoe je geluk kunt opwekken, uit een innerlijke bron omhoog  kunt pompen. Het is geen praatje voor de vuist weg. Het gaat om individuele en maatschappelijke gezondheid.”

“Zoals Oum Kaltoum dat met haar toehoorders kon communiceren. Dit is de verborgen onderstroom in de dans- en yogalessen die ik geef. Bewustzijn, eenvoud, afleren, loslaten en weglaten zijn daarin misschien wel wezenlijker dan aanleren. Iedere ochtend doe ik een uur yoga. Het heeft een intense, transformerende kracht. Het is in India een wetenschap, kennis.  Yoga, aldus de Indiërs,  is de wetenschap van fysieke, mentale, sociale en maatschappelijke gezondheid. De yoga  idealen en mogelijkheden betreffende geestelijke gezondheid reiken verder dan de westerse psychologie. Yoga gaat er vanuit dat beheersing van het autonome zenuwstelsel, diepe innerlijke rust en een continu weldadig, tevreden geluksgevoel feitelijk natuurlijk voor ons zijn. Wat al duizenden jaren in India bekend is, wordt nu onderzocht en vaak wetenschappelijk bewezen door fysiologen en neurowetenschappers.”

“Met yoga kun je controle krijgen over processen als je ademhaling, hartritme, warmteregulatie, gedachten, emoties, hormoonproduktie en daarmee over je gezondheid en welbevinden. Ook als je sportyoga beoefent en wars bent van spirituele poespas. Je zenuwbanen worden gezonder, je hersens gaan beter functioneren en dat is bevorderlijk voor je intellect,  oplossingsvermogen en humeur. Vreugde is het natuurlijk erfdeel van ons allemaal. Het ligt binnenin ons als onze levensessentie, de uitdaging is  de weg te vinden naar wie we wezenlijk  zijn.”

Afbeelding 3: Lady Moonlight, Karin 5: Kameel, Karin 6: René onder boom , Karin 7: René raga zingend.

Tags

Reageren