Robert Mulder vertelt

Op de 211e Fotografenavond in Café Kalkhoven was Robert Mulder te gast. Hij was helemaal overgekomen uit Groningen. Hij vertelde over zijn stadsboeken met de titel ‘Groeten uit ….’. Onder meer het boek ‘Groeten uit Amsterdam’, over honderd jaar verandering in de stad, was een groot succes.

In de boeken worden wordt een oude foto van een plek in de stad gelegd naast een nieuwe foto van dezelfde plek. In een oogopslag zie je de veranderingen in beeld. Het laat zien wat er verdwenen en verschenen is in de stad.

Eugène Atget

Aloys: Ik kreeg het boek ‘Groeten uit Amsterdam’ cadeau van Astrid Verhoef. Dat leek me mooi voor een gesprek hier. Je wilde er graag meer over vertellen. Hoe begon het?

Robert Mulder: “In 2012 was er in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam een tentoonstelling over de fotografie van Eugène Atget. Hij maakte foto’s rond de eeuwwisseling van de 19e en de 20e eeuw in Parijs. Ik ging erheen met een aantal fotoleerlingen van mij. De foto’s van Atget bleken van klein formaat te zijn. Ze waren goed gedocumenteerd en gedateerd. Alle straatnamen en straatnummers waren vermeld. Het waren foto’s van gemaakt tussen 1905 en 1924.”

Dat ga ik overdoen!

Er flitste een idee in zijn hoofd, ‘Dat ga ik overdoen!’ “In Parijs heb ik een vriend, Henri Perez, zijn foto’s zijn een klasse apart. Hij woont in de Rue Daguerre en ik mocht bij hem komen logeren. Drie maanden verbleef ik in de zomer in zijn appartement. Ik selecteerde 100 locaties, verspreid over de hele stad. Ik zocht altijd via boeken, ik heb in Parijs geen gebruik gemaakt van het Stadsarchief. Op basis van die selectie ben ik de plekken opnieuw gaan fotograferen, 100 jaar later. Dat deed ik een jaar lang. Ik realiseerde me dat ik me in een comfortabele situatie bevond vergeleken met 100 jaar geleden, toen de collega-fotografen nog met reiscamera’s in houten kisten rondtrokken.”

Toen hij in de trein naar Parijs op zijn mobieltje scrolde zag hij dat iemand hem voor was geweest. Veel van die foto’s van Atget waren al een keer opnieuw gefotografeerd. “Dat was in zwart/wit. Ik kende de fotograaf zelfs: Christopher Rauschenberg, de zoon van de schilder Robert Rauschenberg. Hij is schatrijk vanwege de erfenis van zijn vader. Hij woont in Portland. Hij had geprobeerd de foto’s op dezelfde manier te fotograferen als Atget gedaan had. Ik was even van slag. Ik dacht na en besloot het roer om te gooien. Ik ging niet kopiëren, maar laten zien hoe het in honderd jaar veranderd is. Niet in zwart/wit, maar in kleur. Dat is echt een creatief proces. Het was anders dan Rauschenberg gedaan had.”

Museum Carnavalet

Aloys: Kun je wat vertellen over Atget? “Hij kwam uit de provincie. In de grote stad moest hij overleven. Het lukte hem een afspraak met Stadsmuseum van Parijs, Museum Carnavalet, te maken dat hij foto’s van de stad zou maken. Hij was geschrokken van de consequenties van de plannen van Raoul Hausmann, de stadsarchitect die hele wijken ten prooi liet vallen voor de Boulevards. Zou de stad niet te veel lijden onder de vernieuwingsdrift? Atgets foto’s op glasplaat werden gekocht door Museum Carnavalet en vervolgens gearchiveerd. Hij was op dat moment de stadsfotograaf van Parijs.”

In Parijs merkte Mulder dat het lastig was een eventueel boek aldaar op de markt te brengen. Hij besloot zo’n boek over Parijs even uit te stellen en zich te richten op zijn eigen stad: Groningen. “Met een groepje foto-leerlingen, zes/zeven fotografen, heb ik er een jaar aan gewerkt. Het Archief Groningen werkte erg mee, en een uitgever, De Kleine Uil, zei ja.”

Amsterdam

Het boek over Groningen werd een groot succes. 6000 stuks werden er verkocht. Mulder besloot verder te gaan,  maar dan wel alleen. “De uitgever suggereerde Amsterdam. Dat leek me een goed idee, ik ging aan de slag. Het Amsterdams Stadsarchief had foto’s van honderd jaar geleden in lage resolutie, voor foto’s met hoge resolutie moest je behoorlijk betalen. Een deel van de foto’s kwam uit het archief van Peter Scherpenisse, hier aanwezig.” Peter Scherpenisse: “Mijn opa maakte foto’s in Amsterdam tussen 1905 en 1914. Ik heb die 835 glasplaten foto’s gedigitaliseerd en in het Stadsarchief ondergebracht. Ik heb mijn opa nooit gekend.”

Mulder wilde graag een systematische aanpak. Hij baseerde zijn selectie op een kaart van Amsterdam van honderd jaar geleden, 1915. “In het boek is die kaart te zien. Ik zocht locaties over de hele stad, van de eilanden tot aan Schellingwoude. Ik moest 100 passende foto’s vinden die een verhaal vertelden. En ik moest zoeken naar de situatie van nu. Ik werkte met Google Earth. Ik zat veel achter de computer, ik zag zo’n 10.000 foto’s voorbij komen waaruit ik moest selecteren. Wat gaf de doorslag bij de keuze? De spanning in de verandering van toen naar nu. Soms waren het kleine veranderingen, soms zag iets dat weer zoals het vroeger was gemaakt, soms was het vroegere totaal niet terug te vinden.”

Brandpunt

Hij ging vanuit hetzelfde standpunt fotograferen als van waaruit de originele foto was gemaakt. Daarbij moest hij een brandpunt bepalen. “Dat was niet altijd makkelijk. In de Warmoesstraat bijvoorbeeld, had ik steeds dronken Engelsen voor mijn camera. Op trambanen riep de conducteur: ‘Idioot!’, waarop ik antwoordde ‘Ik moet per se daar staan!’ Het moet bovendien niet regenen. Ik heb een maand in het huis van vrienden gezeten. De meeste opnamen waren op 35 mm gemaakt. Soms was het origineel gemaakt met een groothoeklens, die had je toen al. Een groot deel van mijn werk was het corrigeren van het perspectief.”   

Aloys: Zijn er foto’s die bij emotie oproepen als je ze weer ziet? “Er is een winkelpand waarvoor je mensen met trots ziet poseren. ‘Dit is onze winkel.‘ De nieuwe situatie is wel erg armoedig. Zie pag. 124/125.” Astrid Verhoef: “Op de deuren van het huidige pand zie je wel een plakkaat met als opschrift ‘Herdenken’. Wel toepasselijk." Mulder: “In Den Haag is dat gebeurd met de Schilderswijk en Transvaal waar alle oudbouw plaats heeft gemaakt voor nieuwbouw.” 

Perspectief corrigeren

Aloys: Ben je wel eens op straat aangehouden door mensen die met hun verhaal over vroeger kwamen? “In Amsterdam wel, in Den Haag niet. In Groningen was de situatie anders. Daar heeft de gemeente het geadopteerd. Er was aandacht op de plaatselijke tv en de in de krant. Iedereen was erbij betrokken. Ik kreeg ook de mogelijkheid het te exposeren. Daarnaast werden burgers erbij betrokken via de inzet van bejaardenhuizen. ‘Daar heb ik nog gelopen’, hoorde je daar. De architecten in Groningen wilden het boek als naslagwerk hebben.” Aloys: ik ben gefascineerd hoe je het allemaal hebt weten op te zetten. Je bent als een generaal te werk gegaan.

Mulder’s streven was alles te kunnen nameten met een liniaal. “Ik heb aan foto’s moeten trekken en duwen. Ik corrigeer het perspectief. Dat zie je achteraf niet meer. Dat de ramen van originele foto’s kleiner waren dan de huidige kan ook komen door het toen gebruikte brandpunt. Daardoor krijg je een optisch verschil. Dan ga ik zo’n foto een beetje ‘uitrekken’. Met iedere foto ben ik wel een paar uur bezig.”

Aloys: heb je trams en de fietsers van toen ook in je nieuwe foto’s proberen te krijgen? “Dat heb ik gedaan. Bijvoorbeeld een vrouw met een tas, wilde ik opnieuw erin hebben en ik wachtte tot er daadwerkelijk zo’n mevrouw in beeld kwam.”

Verre landen

Robert Mulder is nu 40 jaar fotograaf. Zijn foto’s staan op de site 1000 foto’s, https://www.1000fotos.org/ “Het zijn mensen die hun sporen hebben verdiend in de fotografie. Bekende fotografen hebben 1000 foto’s die ze gedurende hun carrière gemaakt hebben, ingeleverd. De site moest moet een levend en levendig archief zijn. Er zit een beheerder op. Ik heb er een uitgebreide biografie.”  

In zijn jongere jaren was hij bijna altijd in buitenland om voor diverse bladen fotoreportages te maken. “Ik zat in Thailand, Vietnam en andere verre landen. Na het jaar 2000 ben ik meer in Nederland gaan werken. Ik heb nu minder aandrang grote reportages ver weg te gaan maken. De stadsboeken zijn een goede aanvulling op mijn pensioen. Het eerste boek na Groningen, over Amsterdam, verscheen in 2015, en werd in boekhandel Scheltema gepresenteerd door Frits Barend.” Er ligt een foto op de tafel, naast een flinke stapel van zijn stadsboeken. 

Daaronder ook ‘Bonjour de Paris, Çent ans après Atget', een dummie, dat naast vele foto’s van de lichtstad nog een aantal blanco pagina’s heeft. Misschien wordt dat ook ooit gerealiseerd. 

Rotterdam

Na het succes van Groningen en Amsterdam vroeg zijn uitgever ‘Zou je niet Rotterdam gaan doen?’ Mulder aarzelde. “Er is veel weggebombardeerd. Ik heb wel aanknopingspunten gevonden. In Rotterdam heb als markeringspunt de Laurenskerk, voor een groot deel herbouwd in oude staat. Ik ging naar die plek. Toen bleek dat ze alle straten hebben verplaatst. Het water was mijn beste oriëntatiepunt in Rotterdam. Ik heb daar heel veel archiefwerk gedaan. Rotterdam was interessant om te doen.”

Laatst zag hij op tv een historisch programma waarin Het Witte Huis en de Oude Haven opdoken. Een jaar heeft hij rondgelopen in Rotterdam. “Een aparte stad. Totaal andere mensen dan in Amsterdam. In Rotterdam is er veel meer orde. In iedere tram heb je bijvoorbeeld twee controleurs.” Vraag uit het publiek: heb je meegemaakt dat er juist geen veranderingen waren? Mulder: “Er is altijd wel iets veranderd.” Tom Meerman: “Het Paleis op de Dam had eerst geen balkon, toen een groot balkon en nu een klein balkon.”

Den Haag

Voor zijn boek over Den Haag is Mulder vaak naar die stad teruggegaan. “Sommige foto’s bleken niet spannend genoeg. Daarvoor moest ik iets anders zien te vinden. Ik zocht in het gemeentearchief foto’s van de Schilderswijk en Transvaal. Van de oude situatie kun je nu nergens wat terug vinden.” Aloys: Zou je het ook kunnen doen in steden in het buitenland, bijvoorbeeld New York? “Zeker.”

Zijn uitgever, De Kleine Uil, wilde het boek over Parijs wel in Frankrijk uitgeven, maar dan moest er wel een Franse partner zijn. “Ik ben naar Parijs geweest, maar heb niemand kunnen vinden. Ik kreeg de suggestie een agent in de arm te nemen.”

Hij laat zijn camera zien. Een Fuji X-PRO2. “Een geweldige camera, ook qua lenzen en scherpte. Ik heb er twee van.  En lenzen van 24, 35, 50  en 80 mm."    

Vraag uit het publiek. “Hoe pak je dat allemaal aan met je thuis en je vrouw? “Ik heb mijn vrouw op 27 mei 1981 ontmoet. Maar ik was toen ook van plan een reis om de wereld van een jaar te gaan maken (met Ad Latjes Reizen). Ze was er nog voor mij na dat jaar. In de Kerst kwam ze naar Indonesië. Dat is het met fotografen. Het zijn allemaal loners. Zie Van Lohuizen, Nachtweih. Je bent het hele jaar bezig. Je hebt weinig tijd voor iets anders.”

What’s next?

Astrid Verhoef: What’s next? “Nu doe ik in Groningen veel met de kunstwereld. Ik ga naar veel galerieopeningen. Ik ben ook gevraagd grote kunstprojecten te fotograferen, ook van de universiteit bijvoorbeeld. Ik ben nu 76. Veel tijd besteed ik ook aan mijn archief en het (laten)  maken van een nieuwe website. Iemand bouwt voor mij die site. Recent was ik zes weken in Rome. Daar heb ik veel kunst en religieuze dingen gefotografeerd. Het is lastig originele onderwerpen te vinden waar ik voor betaald krijg. Ik zoek nog steeds. Met die stadsboeken heb ik meer verdiend dan alle reizen die ik gemaakt heb. Ik vind het leuk als ik nieuwe opdrachten krijg.”

Wat ideeën betreft heeft hij bijvoorbeeld gedacht om alle dorpsstraten in Nederland vast te leggen. Tom Meerman: “Je kunt alle Monopoly straten gaan doen.” Serge-Henri Valcke: “of alle sportcafés?”   

Aloys: Wat is je geheim? “Het begint op de kleuterschool met twee plaatjes en de vraag: zoek de verschillen. We hebben de foto’s in Groningen laten zien aan dementerende mensen in verzorgingshuizen. Zij gingen ook op zoek naar de verschillen. ‘Daar heb ik vroeger nog gelopen!’”

Het boek over Den Haag wordt in april / mei gepresenteerd.

Aloys: Een applausje voor Robert Mulder.

De website van Robert Mulder wordt vernieuwd. Het duurt niet lang meer totdat het gereed is.
https://robertmulder.nl/

De boeken zijn te koop op:

https://www.bol.com/nl/p/groeten-uit-amsterdam/9200000037972242/?Referrer=ADVNLGOO002008J-YCDWYQR6DYSCI-327421917781&gclid=EAIaIQobChMImc2nuIj55QIVUuh3Ch0p7QcFEAAYASAAEgL5x_D_BwE

Foto's: Kees Funke Küpper

 

 

 

 

Reageren