Verzameld werk Multatuli na 45 jaar gereed

Ruim een eeuw na zijn overlijden is het dan toch gelukt. De uitgave van de Verzamelde Werken van Multatuli, 25 delen dundruk, 19.500 pagina’s, is gereed. Bij de publicatie van Deel 1 in 1951 was het volstrekt onduidelijk wanneer het project afgerond zou worden.

Willem Frederik Hermans dacht dat hij het bij leven niet meer zou meemaken. Hij was zeer opgelucht, vertelde hij op de feestavond onlangs in de Amsterdamse Stadsschouwburg, dat deze verwachting gelogenstraft werd.

Velen waren in de vroege jaren vijftig optimistischer dan Hermans en tekenden, soms omgepraat door hun enthousiaste boekhandelaar, voor alle delen in. Met zo’n tien delen zou het wel gedaan zijn, dacht men. Uitgever Wouter van Oorschot vertelde dat van deze groep initiële intekenaars slechts een tiental de afronding heeft mogen meemaken.

Max Havelaar

Het gehele project is financieel begeleid van overheidswege. De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en de afdeling letteren van het ministerie van OCW namen de onderzoeks- en editiekosten voor hun rekening. De afdeling letteren betaalde daarnaast een deel van de productiekosten voor ieder van de delen.

Maar het gaat dan ook niet om de eerste de beste auteur. Het belangrijkste werk van Multatuli, de Max Havelaar, het relaas over de uitbuiting en de mishandeling ‘van den Javaan’ blijkt nog steeds een actueel boek te zijn.  En de naam Max Havelaar blijkt nog steeds een sterke symboolwaarde te hebben.

Zo fungeert de naam Max Havelaar als keurmerk van zuiverheid voor organisaties die de handelsverhoudingen tussen rijke en arme landen wensen bij te stellen en daartoe producten verkopen. Er is Max Havelaar-koffie, Max Havelaar chocola, Max Havelaarhoning, Max Havelaarcosmetica en binnenkort zijn er Max Havelaarbananen.

Ook in het Urdu en het Volapük

De actualiteit van het boek blijkt niet minder uit het nog steeds toenemende aantal vertalingen. Het is tot nu toe in 35 talen vertaald. De meest recente vertaling verscheen onlangs in Zuid-Korea. Het boek verkoopt daar verrassend goed en is zelfs een bescheiden bestseller, het best verkopende niet-Koreaanse boek.

De recensenten loven de literairtechnisch moderne aanpak, vooral het gebruik van meer vertelperspectieven. Dat bleek een noviteit in Zuid-Korea. Het boek is daarnaast onder meer vertaald in het Bahasa Indonesia, het Chinees, het Japans, het Urdu, het Turkmeens, het Armeens, het Volapük  en alle ‘westerse’ talen.

Geheel overeenkomstig de wens van Multatuli overigens. Ik citeer de laatste zinnen van de Max Havelaar. ‘… als men mij bij voortduring niet geloofde … Dan zou ik mijn boek vertalen in de weinige talen die ik ken, en in de vele talen die ik leren kan … En er zouden in alle hoofdsteden liederen worden gezongen met refreinen als dit: er ligt een roofstaat aan de zee, tussen Oost-Friesland en de Schelde!’

‘En wanneer dit niet baatte? Dan zou ik mijn boek vertalen in ’t Maleis, Javaans, Soendaas, Alfoers, Boeginees, Bataks … En ik zou klewangwettende krijgszangen slingeren in de gemoederen van de arme martelaren wien ik hulp heb toegezegd, ik Multatuli.’

De koningen van Oranje

In de allerlaatste passage van het boek wordt een beroep gedaan op koning Willem III iets te doen. ‘Want aan U draag ik mijn boek op, Willem den Derden, Koning, Groothertog, Prins …  meer dan Prins, Groothertog en Koning … Keizer van ’t prachtig rijk van Insulinde dat zich daar slingert om den evenaar, als een gordel van smaragd … (..) Aan U durf ik met vertrouwen vragen of ’t uw keizerlijke wil is (..) Dat daarginds uw meer dan dertig miljoenen onderdanen worden mishandeld en uitgezogen in Uwen naam?’

Zoals bekend deed Willem III in zoverre iets dat een nakomeling van hem enige tientallen jaren later haar handtekening zette op het document waarmee de soevereiniteit van het rijk van Insulinde van Nederland aan de staat Indonesië werd overgedragen.

Het achterachterkleinkind van deze Koning Willem III, prins Willem Alexander, was op de feestavond aanwezig om het verzameld werk in ontvangst te nemen. Ofschoon Multatuli al een eeuw dood is en zelfs zijn as op een merkwaardige wijze uit de urn in het Multatulimuseum is verdwenen, richtte hij zich de vrijdag voor de feestavond in een open brief in het NRC-Handelsblad tot Willem Alexander met het verzoek iets anders dan dank u wel te zeggen.

Willem Alexander Multatuliaan

‘Sta overmorgen niet als een zoutzak op ’t toneel van de Amsterdamse schouwburg. Wreek de lamlendigheid van uw betoveropa.  (..) Zeg desnoods dat u mij een querulant vindt en dat u nooit een letter van mij las. Maar zeg iets.’

Tot grote verrassing hield Willem Alexander inderdaad een verhaal, dat gezien het applaus goed viel. Hij memoreerde zijn eindexamen van de middelbare school. In het gesprek over Nederlandse literatuur werd de helft van de tijd besteed aan Multatuli en Indië. Willem Alexander vond zichzelf op dat moment bijna een ‘Multatuliaan’.

Hij zou het Verzameld Werk van Multatuli een prominente plaats geven in de kast van zijn studeerkamer in zijn nieuwe huis aan het Haagse Noordeinde. Voor zijn toekomstige toespraken zou hij vaak gaan bladeren in de ‘Ideeën’ en ‘Aforismen’ van Multatuli, zo deelde hij mee.

W.F. Hermans

Maar ook een boek van de andere hoofdgast van de feestavond, ‘Nooit meer slapen’ van W.F. Hermans, werd op het examen uitgebreid besproken. Zeer tot tevredenheid van Willem Alexander, want hij vond het een mooi boek. ‘Zodra uw verzameld werk gereed is’, zo zei hij tegen Hermans, ‘kunt u mij een telefoontje geven, dan houd ik weer een toespraak.’

We mogen Willem Alexander tot de liefhebbers van de literatuur rekenen, dat is duidelijk. Hij gaf er al eerder blijk van door op de Frankfurter Buchmesse van 1993, toen Nederland en Vlaanderen themaland waren,  een van de openingswoorden te spreken.

Uitgever Wouter van Oorschot, de zoon van de beroemde Geert, die het kolossale project startte, meldde een reeds jarenlange uitstekende band tussen het Huis van Oranje en de literatuur. En deze band draait om Multatuli.

Torensluis

Zo tekende de grootmoeder van Willem Alexander, Juliana, met graagte in op de luxe editie van het Verzameld Werk. Ook de moeder van Willem Alexander had een band met Multatuli. Zij was het die het borstbeeld van Multatuli op de Torensluis in Amsterdam, gemaakt door Baayens, onthulde.

Willem Frederik Hermans vond het Verzameld Werk van Multatuli, naast het C, ‘piramiden van het Nederlandse taalgebied’.  Multatuli was geen antikolonialist en zeker geen marxist, beweerde hij. ‘Koloniale rijken waren nog niet zo slecht.’

‘Wat was er geworden van Zaïre en van Ruanda en Burundi sinds België er vertrokken was en wat van Somalië en Ethiopië  sinds Italië er weg was? Multatuli wilde Nederland niet echt uit Indië hebben, hij wilde slechts een andere en betere invulling van het Nederlandse bestuur, aldus Hermans.

De avond werd besloten met de opvoering va enige toneelfragmenten, waaronder een toepasselijk ‘koninklijk’ toneelfragment uit ‘Vorstenschool’. Van Multatuli uiteraard.

 

 

Tags

Reageren