Het Shaffy Theater

De jaren ’60 waren onrustig. Prinses Beatrix maakte een ‘rookbomhuwelijk’ mee, studenten bezetten het Amsterdamse Maagdenhuis, er ontstond een undergroundscene en de kunstwereld had genoeg van de behoudende cultuurpolitiek. In het tijdperk van protesten, hippies, provo’s en emancipatie werd aan de Keizersgracht een vrijplaats geboren.

Felix Meritis, vanaf 1946 in bezit van de Communistische Partij van Nederland (CPN), gaf ruimte voor nieuwe gebruikers. Zanger en acteur Ramses Shaffy was een van de artiesten die in Felix Meritis een podium vond. In 1968 sloot Steve Austen een huurovereenkomst af met de CPN voor het gebruik van de zaal waar het seizoen daarvoor het programma Shaffy Chantate van Ramses Shaffy triomfen had gevierd. Shaffy gaf toestemming voortaan zijn naam te verbinden aan alle theateractiviteiten. Zijn naam werd een merk: het Shaffy Theater opende op 21 januari 1969 met de voorstelling Shaffy Verkeerd. Binnen enkele jaren waren er dag- en nachtprogramma’s in drie zalen, was er een theatercafé en was het Shaffy Theater hét culturele trefpunt voor een nieuwe generatie artiesten.

'Shaffy, het theater waar alles kan'

Het Shaffy Theater stond open voor allerlei ontwikkelingen. Er werd op korte termijn geprogrammeerd en de maker en kwaliteit van het aanbod stonden centraal. Het theater kon tot in de vroege uurtjes open zijn, omdat de CPN de politie buiten de deur hield en zich verder nergens mee bemoeide. Na de oprichting van stichting Shaffy Theater (1971) kreeg het theater subsidie van de gemeente. Uit samenwerking met de nieuwe vlakkevloertheaters ontstond het Shaffy-Toneelschuur-circuit, een ‘tweede circuit’ naast de tournees van grote revues en musicals.

Alles voor vrijheid

Experimenten met verschillende disciplines als dans, beeld en muziek waren thuis in het Shaffy Theater. Spraakmakende en revolutionaire artiesten vonden er hun onderdak. Theatergroep Baal wijdde op 2 november 1973 de Concertzaal in en was in de jaren ’70 samen met Hauser Orkater vaste speler in de zaal. Het Onafhankelijk Toneel kwam er bijna 25 jaar lang over de vloer. De groep speelde voor het eerst in 1973 en splitste in 1981 op in Studio’s Onafhankelijk Toneel en Maatschappij Discordia. Discordia bleef nog tot 1998 in Felix Meritis optreden.

Dankzij de filosofie van de jaren ’60 kon het Shaffy Theater blijven bestaan terwijl artiesten van een habbekrats moesten rondkomen. Onder Rob Weber werd het Shaffy met namen als Truus Bronkhorst, Anna Terese de Keersmaeker en Nieuw West koploper in de moderne dans, het bewegingstheater, mime en combinaties tussen theater en beeldende kunst.

Shaffy Onmisbaar

Begin jaren ’80 verplaatste de alternatieve kunstscene zich naar kraakpanden en ontstonden er nieuwe vrijplaatsen voor beeldend kunstenaars. Er kwamen meer theaters voor het tweede circuit en er ontstond zelfs een derde circuit voor beginnende theatermakers in kraakpanden. In 1981 kocht de Gemeente Amsterdam Felix Meritis van de CPN, waardoor het Shaffy Theater bij het aantreden van Dick Hauser over het hele pand beschikte. Het theateraanbod kwam mede door vertrek van gezichtsbepalende groepen minder goed uit de verf en het publiek liep terug. Exploitatie werd lastig en jonge theatermakers waren moeilijk te vinden.

Toen de Amsterdamse Kunstraad het theater negatief beoordeelde, werd dit het Shaffy Theater fataal. Ondanks protesten als de Shaffy-Onmisbaar-Marathon zette de gemeente de subsidie stop. Hauser vertrok en een zeskoppige leiding, waaronder Steve Austen, nam het over. Het Shaffy moest een platform worden voor cultuurpolitieke discussie, een Europees centrum van kunsten. Een nieuw tijdperk was daar.