Baruch Spinoza

Baruch (Benedictus) Spinoza was een Nederlandse filosoof en behoorde tot de rationalisten van de vroegmoderne tijd. Zijn gedachtegoed ten aanzien van vrijheid van meningsuiting en tolerantie is zeer bepalend geweest voor het huidige Westerse denken.

Benedictus Spinoza werd in 1632 geboren als Baruch de Spinoza in een Portugeesjoods migrantengezin in de Amsterdamse Jodenbuurt. Door bestudering van de Thora ontwikkelde Spinoza de opvatting dat deze tekst "zozeer de mensengeest verraadt", dat deze onmogelijk door God geschreven kon zijn. Spinoza zag de Thora als een "uitvindingen van de menselijke fantasie" en gaandeweg zette hij zich steeds meer af tegen alle voorschriften en regels die het Jodendom voorschrijft.

Als gevolg daarvan werd Spinoza in 1656 uit de Portugeesjoodse gemeenschap verbannen. Als reactie hierop verdedigde Spinoza door middel van geschriften geloofstolerantie, de vrijheid van denken, spreken en schrijven en de vrijheid om kritiek te hebben op geloofsboeken. Hierdoor kreeg hij vele vijanden in kerkelijke en politieke kringen. Daardoor verliet hij in 1660 Amsterdam en ging bij een vriend in Rijnsburg wonen. Deze woning is nog steeds als het Spinozahuisje te bezichtigen. Drie jaar later verhuisde hij naar een andere vriend in Voorburg, vlak bij Den Haag. 

Godgeleerd Staatkundig Vertoog

Voordat hij Rijnsburg verliet had Spinoza al het eerste deel van zijn Ethica geschreven. In Voorburg schreef hij het Godgeleerd Staatkundig Vertoog, dat pas in 1670 anoniem werd gepubliceerd. In dit traktaat gaf Spinoza een voor hem logische analyse van de Bijbel met argumenten voor godsdienstvrijheid en vrijheid van meningsuiting. Dit was een vooruitstrevende gedachte in een periode waarin het geloof steeds meer ondergeschikt aan de staat werd. Het vertoog was bovendien van belang omdat Spinoza tolerantie zodanig definieerde dat het niet alleen op geloofsconflicten, maar ook op andere maatschappelijke terreinen toepasbaar werd. Daarom wordt deze publicatie tegenwoordig beschouwd als het oudste pleidooi voor vrijheid van spreken en schrijven.

Tolerantie? 

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden werd in haar tijd als een tolerant land beschouwd, waar mensen met afwijkende opvattingen welkom waren. Vooral de liberale raadspensionaris van Holland, Johan de Witt, hield met zijn strijd tegen de absolute macht van vorsten en de Katholieke Kerk de ideeën van de Renaissance hoog. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat De Witt Spinoza’s beschermheer en vriend werd.

Ondanks de relatieve tolerantie in de Republiek kon Spinoza zijn ideeën toch niet vrijuit verkondigen of publiceren. Hij werd onophoudelijk lastig gevallen en beledigd. Daarom publiceerde hij soms onder een schuilnaam.  Zijn invloedrijkste werk, de Ethica, kwam pas na zijn dood uit. In het rampjaar 1672 was de Republiek in oorlog met zowel Engeland en Frankrijk als met twee Duitse bisdommen. Hierdoor stortte de economie in. De toenmalige machthebbers, Johan de Witt en zijn broer Cornelis, werden vermoord. De geschokte Spinoza wilde zijn plakkaat Ultimi Barbarorum (jullie zijn de ergste barbaren) bij de Gevangenpoort in Den Haag ophangen, maar zijn huisvriend hield hem tegen, bang dat ook Spinoza gelyncht zou worden.

Magnum Opus

Met de Ethica wilde Spinoza de mensen leren om verlichting van hun lijden te vinden. Dit kon volgens hem door in te zien dat God niet buiten de schepping staat, maar dat alles wat bestaat – dus ook de mens  – een verschijning is van God. God heeft in deze theorie geen eigen wil, want die wil is ook onderdeel van het grote alles, dat door Spinoza werd omschreven als de Natuur. Om dit inzicht te kunnen bereiken, wees Spinoza in de Ethica de weg tot de volledige kennis, want alleen die kennis kon volgens hem tot absolute vrijheid leiden.

Om deze vrijheid te bereiken moest de mens zich een rationele en methodische vorm van denken eigen maken. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat de Ethica, dat voluit Ethica Ordine Geometrico Demonstrata heet - dat ‘op wiskundige wijze uiteengezet’ betekent – zeer systematisch is opgebouwd. Het boek staat vol met definities, stellingen en toelichtingen. Het idee dat God geen persoonlijkheid zou zijn, was in die tijd een erg revolutionaire gedachte. Dit meesterwerk werd dan ook pas gepubliceerd nadat Spinoza in 1677 op 44-jarige leeftijd was overleden. 

Functie / titel:
Filosoof
Geboorte- en sterfdatum:
24 november 1632 / 21 februari 1677
Plaats geboorte:
Amsterdam
Plaats sterven:
Voorburg
Sekse:
Man
Woonplaatsen:
Den Haag

Tags

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0