Cornelis Krayenhoff

De briljante wetenschapper, militair, waterbouwkundige en cartograaf baron Cornelis Rudolphus Theodorus Krayenhoff (Nijmegen, 2 juni 1758 – aldaar , 24 november 1840) speelde als vurig patriot een belangrijke rol tijdens de zogeheten Bataafsche Revolutie, en liet tot op de dag van vandaag zijn sporen na als vestingbouwer en cartograaf. Hij kwam uit een roemruchte familie: zijn vader was waterbouwkundige en militair. Bovendien bezat de familie een bierbrouwerij.

De jonge Krayenhoff ontving zijn opleiding in Nijmegen, Arnhem en Harderwijk. In die laatste stad leerde hij de latere patriot en voortrekker van de Bataafsche Revolutie H.W. Daendels kennen. Hij studeerde af in de wijsbegeerte en geneeskunde (1777-1783) en vestigde zich als arts te Amsterdam. Eerder had hij een aanbod om in Franeker hoogleraar te worden afgewezen.

Aanvankelijk had Krayenhoff een wetenschappelijke carrière op het oog. Hij werd lid van het genootschap Concordia et Libertate en van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen. In Felix Meritis gaf hij lezingen, vertoonde er natuurkundige proeven en nam schilderlessen. Krayenhoff ontwikkelde zich tot een autoriteit op het gebied van de elektriciteit en ontwikkelde de eerste bliksemafleiders in Nederland.

Complot

Maar allengs groeide zijn weerzin tegen het door de stadhouders van Oranje in stand gehouden regenteske bestuur in de Nederlanden. Heimelijk mengde hij zich in het verzet tegen de gevestigde orde. Aan het eind van 1794 nam Krayenhoff dienst in het Franse leger. Hij had Amsterdam in het geheim moeten ontvluchten omdat hij betrokken was bij een wapenopslag op het Bickerseiland, bedoeld om in te zetten bij een door hem vurig gewenste machtsomwenteling. Dit complot werd echter ontdekt en de samenzweerders vertrokken naar Frankrijk, om van daaruit een revolutie in Nederland te organiseren. Met behulp van Franse troepen veroverden de patriotten vervolgens steeds grotere delen van de Nederlanden.

Op zondagmiddag 18 januari 1795 waren ze tot Amsterdam genaderd. Krayenhoff kwam op last van zijn medepatriot en ook naar Frankrijk uitgeweken vriend Herman Willem Daendels de Amsterdamse burgemeesters vertellen dat ze de volgende dag maar beter konden aftreden. De burgemeesters kozen eieren voor hun geld, evenals Stadhouder Willem V. De laatste vluchtte nog diezelfde dag naar Engeland en de volgende dag werd triomfantelijk de Bataafsche Republiek uitgeroepen. Op deze wijze hielden de patriotten de Fransen nog enigszins buiten de deur, maar konden zij wel serieuze zaak maken met de door hen overgenomen begrippen vrijheid, gelijkheid en broederschap.

Militair en staatkundige

Na deze omwenteling richtte Krayenhoff zich steeds meer op een militaire en staatkundige loopbaan. In 1796 werd hij directeur van de Hollandse fortificaties en verhuisde naar Muiden. Vanaf 1798 was hij betrokken bij de nieuw te organiseren Rijkswaterstaat, nadat de soevereiniteit van de provincies was opgeheven. Hij woonde de veldtocht tegen de Russisch-Engelse invasie van 1799 bij en adviseerde de legerleiding. Krayenhof was inmiddels begonnen met wat zijn levenswerk zou worden: de driehoeksmeting, zodat Nederland gedetailleerd in kaart kon worden gebracht.

Lodewijk Napoleon

Lodewijk Napoleon was zeer op hem gesteld en bod hem diverse functies aan. Krayenhoff was tien maanden Minister van Oorlog en organiseerde de verdediging van Amsterdam en later van Beverwijk. De aanleiding was een dreigende invasie van de over het beleid van zijn broer Lodewijk ontevreden geworden keizer Napoleon Bonaparte. Daarmee gaf Krayenhoff de eerste aanzet tot de Stelling van Amsterdam, toen de Posten van Krayenhoff genoemd. Toen Napoleon dit ter ore kwam, moest Krayenhoff worden ontslagen. Maar tijdens een persoonlijke ontmoeting raakte de keizer zo onder de indruk van de kennis en daadkracht van de patriot dat hij hem een post in Parijs aanbood. Pijnlijk was dat Krayenhoffs oudste zoon met de coalitietroepen meevocht in de slag bij Slag bij Waterloo tegen Napoleon. In feite vocht hij dus tegen zijn eigen vader, waarbij hij bovendien gewond raakte.

In 1813 betrok Krayenhoff het pand aan Herengracht 500 in Amsterdam, dat na de capitulatie van Napoleon verlaten was door de Franse generaals Dumonceau en Molitor. Hij werkte ijverig mee aan de Restauratie en in 1815 werd hij tot baron verheven. In 1815 was hij betrokken bij de heroprichting van het Topografisch Bureau voor het maken van een landdekkende kaart van Nederland op de schaal van 1:115.200, de zogenaamde Krayenhoffkaart.

Nieuwe Hollandse Waterlinie

Toen de stadsmuur van Amsterdam tussen 1803 en 1811 was afgebroken, nam Krayenhoff het initiatief tot de bouw van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Hij werd daarbij geassisteerd door Jan Blanken. Zijn jongste zoon, kapitein-ingenieur Johan Krayenhoff, aardde naar zijn vader en was betrokken bij de bouw van het fort Batavia in Nijmegen. De koning gaf in 1826 toestemming om dit fort Kraijenhoff te noemen.

Op 12 mei 1823 werd Krayenhoff geëerd met het Grootkruis in de Militaire Willemsorde voor zijn bijdrage aan het versterken van de Nederlandse Zuidgrens. Maar in 1826 raakte hij in de problemen vanwege vermeende gepleegde oneerlijkheden bij de aanbesteding en bouw van de vestingwerken in Ieper en Oostende. In 1830 volgde echter vrijspraak. Door deze affaire kwam hij wel op non-actief te staan. Vanaf die tijd werkte hij aan zijn memoires.

Herbegraven

Krayenhoff overleed op 82-jarige leeftijd en werd aanvankelijk begraven in het fort Kraijenhoff. In verband met de voorgenomen sloop van genoemd fort werd hij op 18 juli 1914 in een door de regering aangekochte grafkelder op de begraafplaats Rustoord te Nijmegen herbegraven (graf W-0221). De oorspronkelijke grafsteen is naar het Krayenhoffpark aan de Krayenhofflaan verplaatst. Ook werd in 1934 in Nijmegen de Eerste Infanterie Kazerne naar hem vernoemd als Krayenhoffkazerne.

Bijnaam / pseudoniem:
C R Th Kraijenhoff
Functie / titel:
baron, natuurkundige, arts, generaal, waterbouwkundige, cartograaf en minister van Oorlog.
Geboorte- en sterfdatum:
2 juni 1758 / 24 november 1840
Plaats geboorte:
Nijmegen
Plaats sterven:
Nijmegen
Sekse:
Man
Woonplaatsen:
Nijmegen, Amsterdam

Tags

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0