Keizer Karel V

Zelden heeft een monarch zo veel grondgebied in handen gehad als Karel V. Van Madrid tot  Macau en van Peru tot de Fillipijnen. Niet voor niets werd er gezegd dat de zon nooit onderging in Karels rijk. Helaas voor Karel waren zijn collega-monarchen in Europa daar iets minder blij mee...

Karel was nog maar 6 jaar oud toen zijn vader Filips de Schone stierf, niet veel later werd zijn moeder opgesloten in een klooster. De kleine Karel groeide in de Lage Landen op, aan het hof van zijn tante Margaretha van Oostenrijk. Hij genoot een typische vorstelijke opvoeding maar zag toch meer in jagen en zwaardvechten dan humanistische nieuwtjes.

In 1515 besteeg Karel de Nederlandse troon, een jaar later viel Spanje (en het enorme bijbehorende koloniale rijk) hem deel nadat de vorige koning, Ferdinand II, geen opvolger had aangewezen en in 1519 erfde Karel ook de Habsburgse gebieden in Oostenrijk. Tegelijkertijd brak het gesteggel rond de verkiezing van de nieuwe keizer van het Heilig Roomse Rijk uit. Door slim gemanoeuvreer en militaire dwang wist Karel ook deze positie te bemachtigen. Met twintig jaar was hij een van de machtigste vorsten van Europa geworden.

Op 26-jarige leeftijd volgde het huwelijk met Isabella van Portugal, zijn eigen nicht. Het begon als een puur politiek huwelijk, bedoeld om de banden tussen de koninkrijken Spanje en Portugal aan te halen. Het groeide uit tot een goede verstandhouding tussen beiden. Isabella schonk Karel drie zonen en twee dochters, onder wie de latere Filips II.

Vroeg in Karel's heerschappij waren er plannen voor een verregaande centralisatie van zijn rijk, aangevoerd door grootkanselier Mercurino di Gattinara. De plannen stierven met hem in 1530. In plaats koos Karel ervoor de drie delen van zijn rijk te laten leiden door handmatig uitgekozen regenten, meestal familieleden van wie hij wist dat ze trouw aan hem zouden zijn. Zo kreeg zijn vrouw Isabella het regentschap over het Spaanse koninkrijk.

De Nederlandse bezittingen van de Habsburgers voegde Karel samen tot één gebied, inclusief het door hem veroverde Gelre. De Zeventien Provinciën kwamen onder de houde van een landvoogd. De centralisatie van het bestuur en het internationale karakter van Karel's rijk vormden een grote stimulus voor de economie. Aan de andere kant volgden opstanden en onenigheid. De steden en edellieden van de Lage Landen gaven niet graag hun macht over aan de buitenlandse vorst. De belastingdruk steeg enorm door Karel's constante oorlogen. Ook het protestantisme, dat voet aan grond had gekregen in de Zeventien Provinciën werd met harde hand bestreden door de keizer, door nieuwe wetten, de inquisitie en de brandstapel.

Na de opstand van de Comunidades in Spanje vond daar een soortgelijke ontwikkeling plaats. De macht van de steden was gebroken en Karel zette een relatief strak georganiseerde centrale regering op. Aan de andere kant van de Atlantische oceaan brachten Spaanse conquistadors het Azteekse rijk en het Inca rijk ten val, wat voor een enorme uitbreiding van het Spaanse grondgebied zorgde. Enorme hoeveelheden zilver werden naar Spanje gestuurd in de volgende decennia, ten koste van de inheemse bevolking die dat zilver onder erbarmelijke omstandigheden moest mijnen. Onder de indruk van het pleidooi van Bartolomé de Las Casas, een priester die opkwam voor de onderdrukte indianen, vaardigde Karel in 1542 wel nieuwe wetten uit. Die verboden slavernij en moesten ervoor zorgen dat de inheemse bevolking van Amerika menswaardig behandeld werd.

In het derde grote territorium van Karel, het Heilige Roomse Rijk, stonden hem hele andere problemen te wachten. De macht van de keizer was in de afgelopen eeuwen erg beperkt geweest en vaak meer symbolisch van aard. Karel wilde daar verandering in brengen, om de Habsburgse controle over de Zeventien Provinciën te vergroten, de Habsburgse positie in Europa te versterken en de religieuze eenheid te versterken. De Reformatie was in volle gang in Duitsland en de Duitse vorsten stonden niet bepaald te wachten op een Spaans vorst die hun macht wilde verminderen. Net als de Franse koning waren ze bang voor een universele Habsburgse monarchie: een Europa geheel in handen van de Habsburgse familie. Karel zou het gebied nooit echt onder controle krijgen. Het protestantisme kon niet de kop worden ingedrukt en de Duitse vorsten zouden de keizer bij elke pas proberen te dwarsbomen, soms met Franse hulp. Pogingen tot verzoening liepen op niets uit. Hoewel Karel veel meer macht uit kon oefenen op het Heilige Roomse Rijk dan zijn directe voorgangers, moest hij ook constant concessies doen.

Karel voerde daarnaast talloze oorlogen langs zijn grenzen en was veel op doortocht. Zijn grote tegenspeler was Frans I, koning van Frankrijk. Die voelde zich bedreigd door het enorme Habsburgse Rijk dat Frankrijk helemaal omringde. Gedurende zijn hele leven zou Karel oorlogen blijven voeren tegen de Franse vorst. Dat gebeurde vaak in het politiek instabiele Noord-Italië, waar steden en staatjes steeds van alliantie bleven wisselen. Vanuit het oosten rukten ondertussen de Ottomanen op, en veroverden grote delen van Oost-Europa en Noord-Afrika. Karel's troepen wisten de vloot van de sultan in 1534 vernietigend te verslaan, maar de Turken bleven voor problemen zorgen gedurende Karel's heerschappij en die van zijn zoon Filips.

Karel had enkele fysieke mankementen die met de loop van de jaren steeds verder opspeelden. Sinds zijn geboorte had hij moeite met eten, door zijn sterk vergrootte onderkaak. Niet voor niets staat deze vergroeing ook wel bekend als de Habsburgse lip. Door de inteelt binnen de familie werd de afwijking met elke generatie erger. Karel's dieet zorgde voor verdere problemen. Zijn voorliefde voor vlees en bier verergerde zijn jicht dusdanig dat hij in zijn laatste jaren compleet kreupel was.

In 1555 sloot Ferdinand, de broer van Karel, een verbond met de Duitse vorsten die het protestantisme toestond, de Godsdienstvrede van Augsburg. Na decennia van opstanden en religieus geweld leek de rust weer terug te keren naar de Duitse staten. Niemand had Karel om zijn toestemming of advies gevraagd: een vernedering voor de Heilig Roomse keizer. Oud en vermoeid besloot Karel dat zijn tijd voorbij was. Steunend op Willem van Oranje, toen nog een jong edelman, gaf de kreupele oude keizer een emotionele afscheidsrede in zijn paleis in Brussel.

Karel trok zich terug in zijn villa in Jarandilla de la Vera, gebouwd tegen de muur van een klooster. Hier bracht hij zijn tijd door met vissen en het verzamelen van uurwerken. Ook liet hij zich op de hoogte houden van de laatste ontwikkelingen in zijn voormalige rijk. Karel stierf op 21 september 1558. Zijn lichaam werd later bijgezet in het Escorial.

Functie / titel:
landsheer van alle Nederlandse gewesten, keizer van het Heilige Roomse Rijk en keizer van het Spaanse Rijk
Geboorte- en sterfdatum:
24 februari 1500 / 21 september 1558
Plaats geboorte:
Gent
Plaats sterven:
Cuacos de Yuste
Sekse:
Man

Tags

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0