Mattheus Herben

Mattheus ging als jongen naar de lokale kapittelschool in Maastricht, waar hij les kreeg in onder andere theologie, muziek en schrijven. Zijn verdere opleiding lijkt hij op eigen been te hebben voortgezet. Mattheus stond nooit ingeschreven bij een universiteit en droeg niet de titel dokter. Wel heeft hij waarschijnlijk een aantal colleges gevolgd in Bologna, op zijn lange reis door Italië. Juist die reis onderscheidde hem van de meeste van zijn stadsgenoten.

Rond 1470 verschijnt Mattheus in Rome in het gevolg van kardinaal Onofrio di Santacroce. Deze was eerder naar de Lage Landen gekomen om het dispuut tussen het prinsbisdom Luik en de Bourgondische vorst Karel de Stoute tot een goed einde te brengen. Misschien dat iemand in het gevolg van de kardinaal destijds in contact in gekomen met Mattheus. Hoe het ook zij, de kardinaal faalde compleet in zijn diplomatieke missie. In 1468 werd Luik met de grond gelijk gemaakt. Om zijn reputatie toch weer iets op te vijzelen, gaf Onofrio Mattheus de opdracht om de dichter Angelo Sabino te ondersteunen in het maken van een epos over de val van Luik. Het dichtwerk was klaar in 1471, hetzelfde jaar waarin Onofrio stierf. Mattheus moest op zoek naar een nieuwe werkgever, en vond deze in bisschop Nicolo Perotti. Perotti was een groot humanist en een hoogleraar te Bologna. Wat Mattheus precies voor hem gedaan heeft, en voor hoe lang, is onbekend. Wel zal hij op indringende wijze met de klassieke literatuur in aanraking zijn gekomen. Zijn patroon was namelijk druk bezig met de uitgave van allerlei Latijnse auteurs.

Een goede 9 jaar na de dood van Onofrio stierf ook Perotti. Rond deze tijd zal Mattheus ook weer terug zijn gekeerd in Maastricht, met een hoofd vol nieuwe ideeën. Mattheus werd in 1482 verkozen tot rector van het St. Servaaskapittel, het belangrijkste onderwijsinstituut in de stad. Voor zijn leerlingen ontwierp hij een nieuwe methode Latijn, geinspireerd door zijn voormalige werkgever Perotti.

Mattheus bleef zijn intellectuele interesses stimuleren. In Italië had hij wat van de wereld kunnen proeven. Terug aangekomen in Maastricht publiceerde hij een aantal essays, over het dreigende gevaar van de Turken en de onderlinge machtstrijd tussen de steden van renaissancistisch Italië. Een paar jaar later begon hij aan een lokale geschiedenis van Maastricht, met uitgebreide beschrijvingen van hoe de laatmiddeleeuwse stad van zijn tijd er bij lag. Geschiedenis en de oudheid bleven de rector bezig houden gedurende zijn leven, meestal in de vorm van essays of korte boeken. Zijn belangrijkste werk ligt op een heel ander vlak: de muziek. Mattheus was een begenadigd zanger en muzikant, en schreef in de jaren 1490' De natura cantus ac miraculis vocis, een breed en geleerd traktaat over de aard van zang en muziek.

Tegen 1505 duikt Mattheus opeens op als priester in Maastricht, wanneer hij al over de 50 jaar oud is. Waarom hij opeens op zo'n late leeftijd tot de kerk toetrad is onbekend. Misschien omdat het leven binnen de kerk meer financiele zekerheid en oudedagsvoorziening bood dan daarbuiten. Als rector en als priester bleef hij een uitgebreid netwerk onderhouden van bevriende geleerden en geestelijken. Mattheus leefde zeker niet in een isoloment maar stond via briefverkeer in contact met nieuwe ontwikkelingen op wetenschappelijk gebied, vooral in de regio Maastricht, Aken en Luik. Een van zijn belangrijkste contacten was Johannes Trithemius, de abt van het benedictijnen klooster in Sponheim. Die onderhield een culturele kring humanistische geleerden waar Mattheus een belangrijk lid van was.

Helaas wist Mattheus nooit echt tot de voorgrond door te dringen. Dat lag niet aan zijn intelligentie of academische vaardigheden, eerder aan een aantal gemiste kansen. Zo was er geen prinsbisschop in Luik meer om hem op te nemen in zijn gevolg en verliep ook het contact tussen de Bourgondische heersers en Maastricht niet al te best gedurende zijn leven. Mattheus stierf op 87 jarige leeftijd. Hij koos ervoor begraven te worden in de St. Servaasbasiliek. Het graf van de geleerde, die samen met enkele collega's eigenhandig de Renaissance naar zijn geboortestad bracht, is nog steeds te bezichtigen.