Sandro Botticelli

Sandro Botticelli

Meer dan 20 jaar geleden, net na het jaar 2000,  fietste ik met Martien van Lankvelt vanuit Nederland naar Italië. We hadden tourfietsen, met twee bagagezakken aan de bagagedrager achter en nog eens twee kleintjes beneden bij het voorwiel. We reden door België, Frankrijk, Duitsland. Onze benen werden steeds sterker, zodanig dat we ook de Alpen durfden te nemen.

Op de top van de laatste pas zagen we Italië voor ons. Dat wonderschone land met die even mooie taal en die prachtige kunstschatten. We gingen dalen: naar Bolzano, Trento, Verona, Bologna, om te eindigen in Florence. En daar, in die laatste stad, zagen we in de Galleria degli Uffizi de meesterwerken van de Italiaanse schilders uit de late middeleeuwen, de vroege renaissance en de Barok, waaronder die van Sandro Botticelli.  

De Geboorte van Venus

Ze waren mij bekend, De Geboorte van Venus en La Primavera, maar toch er voor staande was het een unieke ervaring om ze in het echt te zien. Venus in de schelp op zee, met haar wapperende rode haren, aangeblazen door de westenwind – in de vorm van twee engelen – die de schelp naar de kust drijft alwaar een seizoensgodin met een mantel klaarstaat om die om Venus heen te slaan.  

Op het andere schilderij – La Primavera - weer Venus in de hoofdrol, nu met de Drie Gratiën, die staan voor de deugden Kuisheid, Schoonheid en Liefde, met boven hen een geblinddoekte Cupido die zijn boog gespannen heeft met een pijl richting deze lieftallige dames en in het midden de bloemengodin Flora. En dan zijn er ook nog de aardnimf Kloris en Zephyros, de westenwind, die ook al op de  geboorte van Venus figureerde. De sinaasappeltjes van het vorige seizoen hangen nog aan de bomen.

Rusteloze jongen

Sandro Botticelli (1445 – 1510) heette eigenlijk Alessandro Filipepi, voluit Alessandro di Mariano di Vanni Filipepi. Zijn broer Antonio was een beetje dik, en werd daarom Botticello (tonnetje) genoemd. Een paar vriendjes noemden vervolgens Sandro voor de grap Botticelli en onder die naam is hij bekend geworden als artiest. Giorgio Vasari schreef veel interessants over hem in zijn boek Le vite de' più eccellenti pittori, scultori, e architettori (‘Uit het leven van de kunstenaars”), (1550).

Sandro was een rusteloze jongen. Vader Felipepi wist niet wat hij met hem moest doen. Het lukte hem om de jongen als leerling onder te brengen bij een goudsmid, maar dat was niet zo’n succes. Hij probeerde het vervolgens bij een schilder, Fra Filippo Lippi, en dat bleek een goede zet. Fra Filippo was een uitstekende schilder en hij bleek goed met de jonge Sandro om te kunnen gaan. Hij mocht naschilderen. Sandro imiteerde zijn meester heel goed, Fra Filippo stond er versteld van. Hij mocht ook eigen werk maken, waarin de stijl van Fra Filippo goed te herkennen was. Hij werd uitgeleend aan de ateliers van andere vooraanstaande renaissance schilders als Antonio Pollaiuolo en Andrea del Verrochio. Hij bereikte al snel een niveau waar weinigen aan konden tippen.

De Medici familie

Fra Filippo bevool hem aan bij de invloedrijke Medici familie die hem inderdaad opdrachten gingen geven. Tegen het midden van de 15e eeuw had de familie Medici de financiële en politiek macht van de Republiek Florence in handen gekregen. Lorenzo I, bijgenaamd il Magnifico was een van de beroemdste leden van de familie. Hij heerste over de Florence tijdens het hoogtepunt van de Italiaanse renaissance. 

Gedurende de tweede helft van de 15e eeuw schilderde Botticelli portretten van de Florentijnse elite, en daarnaast religieuze en mythologische scènes. Een van de bekendste portretten is de Jonge man met een medaille een portret van Cosimo de Medici. Het is geïnspireerd door het werk van de Vlaamse schilder Hans Memling.

Vanaf 1470 werkt hij vanuit zijn eigen werkplaats. De familie De Medici speelde een rol bij een van zijn vroegste meesterwerken, Aanbidding der Wijzen (1475–76). Dit werk werd gemaakt voor het altaar van de kerk van Santa Maria Novella. Het schilderij toont een frontaal zicht op de religieuze scène en bevat portretten van de drie wijzen, wier gezichten zijn gebaseerd op de gezichten van Medici-familieleden. Uiterst rechts is Sandro zelf te zien, in een oranje mantel. Na de Pazzi-samenzwering in 1478, die resulteerde in de moord op Giuliano de’ Medici, kreeg Botticelli de opdracht om een herdenkingsportret van de overledene te schilderen boven de Porta della Dogana in Florence.

Sixtijnse kapel

In 1480 bevond hij zich op het hoogtepunt van zijn carrière. Het jaar erop, 1481, kreeg hij, naast de kunstenaars Domenico Ghirlandaio, Cosimo Rosselli, Pietro Perugino en nog enige anderen, de opdracht in de Sixtijnse kapel te schilderen. De opdracht kwam  - via Lorenzo de Medici - van Paus Sixtus IV.  Het schilderij van Botticelli, Prove di Cristo, de verleiding van Christus, tegenover de pauselijke troon, beeldt de verschillende triomfen van Christus uit over een vermomde Satan, zoals beschreven in het Evangelie van Matteüs.

De Medicis verdreven

Het politieke klimaat veranderde. Op het eind van de 15e eeuw, in 1494, was het gedaan met de macht van de Medicis, zij werden uit Florence verdreven. Botticelli werd een volgeling van de monnik en religieuze hervormer Girolamo Savonarola. Hij veranderde van stijl, liet de overdaad vallen en focuste zich op devotionele onderwerpen. In La Natività mistica, de Mystieke Kerststal (1501) combineert hij het verhaal van de geboorte van Christus en het einde van de wereld in één schilderij.    

Botticelli stierf in 1510, de Medicis waren nog steeds in ballingschap. De belangstelling voor zijn werk nam af. Dat veranderde pas in de 19e eeuw, toen begon weer een langzame maar zekere groei van zijn faam, die op dit moment groter is dan ze ooit was geweest.

Afbeeldingen

1) de geboorte van Venus, 2) La Primavera (de lente), 3) De aanbidding van de Wijzen, 4) De beproeving van Christus, 5) Portret van een jongeman met een medaille van Cosimo de Oudere,  6) De hemelse aankondiging, 7) Madonna van het Magnificat, 8) de Mystieke Kerststal, 9) portret van Dante, 10) Sandro Botticelli (zelfportret)