Inleiding
ARNHEMSE BUITENSCHOOL met LESKUILEN, gesitueerd ten noorden van de Bosweg in het uiterste zuiden van park Klarenbeek. Klarenbeek is sedert 1886 in bezit bij de gemeente Arnhem als openbaar wandelpark. De school bevindt zich op een historische bouwplaats; archeologisch onderzoek bracht in 1930 en 1980 restanten van het kartuizer klooster "Monnikhuizen" aan het licht. Het nabij gelegen voormalige hotel-pension "Monnikhuizen" uit 1907 maakt onderdeel uit van de buitenschool maar komt niet voor rijksbescherming in aanmerking.
De buitenschool voor langdurig zieke kinderen is in 1929-1930 gebouwd in opdracht van de "Vereniging Arnhemse Buitenschool" en werd geopend op 3 september 1930. Het ontwerp in de stijl van het functionalisme is van de hand van architect H.B. VAN BROEKHUIZEN (adjunct-directeur Gemeentewerken Arnhem). Van Broekhuizen ontwierp aanvankelijk in de stijl van de Amsterdamse School (Creutzbergschool, Vijverlaan 30 te Arnhem). Later werd zijn stijl zakelijker, zoals te zien is in onderhavige school in de stijl van het Nieuwe Bouwen. In eerste opzet bestond de school uit een symmetrisch opgezet gebouw met drie leslokalen, vier lighallen ten westen hiervan en vier openlucht leskuilen ten noordoosten van het schoolgebouw. Later is aan het schoolgebouw een vierde leslokaal toegevoegd. De lighallen zijn gesloopt. Van de leskuilen zijn twee exemplaren bewaard gebleven.
Omschrijving
SCHOOLGEBOUW van één bouwlaag op samengesteld grondplan, bestaande uit vier blokvormige leslokalen die met elkaar verbonden zijn door lagere gangen. De gepleisterde bakstenen gevels zijn wit geschilderd. De oost-, zuid- en westgevels van de leslokalen bestaan grotendeels uit blauw geschilderde tienruits deuren en meerruits vensters van ijzer. De zesvleugelige opvouwbare glasdeuren aan de zuidzijde kunnen geheel worden weggeschoven. De luifel boven deze schuifpuien bevindt zich op dezelfde hoogte als het platte dak van de gangen. De enigszins inspringende opbouwen van de leslokalen zijn voorzien van lage vensterstroken met meerruits valramen. De noordgevels van de leslokalen zijn blind.
In tegenstelling tot de transparante gevels van de leslokalen zijn de gangen meer gesloten uitgevoerd. De zuidgevels bezitten reeksen van tien kleine enkelruits valraampjes. Hiervoor zijn hoge en ondiepe bloembakken aangebracht. Elke gang heeft aan de noordzijde een ingang met aan weerszijden twee toiletraampjes.
Het schoolgebouw bezit een aantal authentieke INTERIEURELEMENTEN, zoals twee gangen met een zwart/wit betegelde vloer in geometrische patronen, tegels in geel en kobaltblauw tegen het onderste gedeelte van de muren, toiletgroepen aan weerszijden van de ingang, houten deuren met een verticale strook vierkante raampjes en rood geschilderde regels; leslokalen met vloer- en plafondverwarming en wandkasten met dito houten deuren.
De in de helling uitgegraven rechthoekige LESKUILEN hebben beide een wit gepleisterde bakstenen opbergkast met een opgeklampte dubbele deur. De schoolborden zijn vernieuwd. De bakstenen keermuurtjes en de grondbedekking zijn later aangebracht.
Waardering
ARNHEMSE BUITENSCHOOL met twee openlucht LESKUILEN uit 1929-1931.
- Van architectuurhistorische waarde als goed en gaaf voorbeeld van een schoolgebouw in de stijl van het Nieuwe Bouwen met als belangrijke karakteristieken: de aandacht in het ontwerp voor de toetreding van licht en lucht, grote puien en vensterstroken van ijzer en glas, blokvormen met platte daken en witgepleisterde gevels zonder ornament, toepassing van primaire kleuren in het interieur.
Het object is van groot belang voor het oeuvre van architect H.B. VAN BROEKHUIZEN die voor gemeentewerken Arnhem enkele waardevolle scholen ontwierp. De Arnhemse Buitenschool kwam in dezelfde tijd tot stand als de Openluchtschool in Amsterdam-Zuid van architect J. Duiker, en is verwant aan diens werk.
- Van stedebouwkundige waarde vanwege de markante situering op een open en geaccidenteerde locatie in de zuidelijke uitloper van park Klarenbeek.
- Van cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking qua type en bestemming van een schoolgebouw waarin gestalte is geven aan de groeiende aandacht voor de gezondheid van het (langdurig zieke) kind: optimale licht- en luchttoevoer en openlucht accommodaties. De openluchtschool was in deze vorm tijdens het interbellum een bekend fenomeen. Als zeldzaam gaaf bewaard gebleven voorbeeld hiervan, is de Arnhemse Buitenschool van groot belang voor de cultuur- en architectuurhistorie van Nederland.
Overige scholen. Het monumentale neoclassicistische gebouw van het Teeken- en Bouwkundig Genootschap Kunstoefening (Gele Rijders Plein 2) kwam tot stand in 1846-'47 naar ontwerp van stadsbouwmeester H.J. Heuvelink in samenwerking met H.C. Berends. Beiden waren als leraar aan de instelling verbonden. De attiekverdieping is in 1927 toegevoegd. In 1933 is Kunstoefening verhuisd naar het Stationsplein (tegenwoordige zalencentrum De Coehoorn). De voorm. Kweekschool voor onderwijzeressen (Weverstraat 16) is opgericht in 1859 door het Nut en het Natuurkundig Genootschap tot Nut en Vergenoegen. De kern van het gebouw dateert uit 1862. In 1908 volgde een verbouwing en uitbreiding naar plannen van J. Persijn, waarbij de voorgevel in gele verblendsteen werd opgetrokken. Momenteel huisvest het gebouw de Stedelijke Muziekschool. Het rechter deel bevat sinds de grondige renovatie van 1989-'90 een moderne concertzaal. De voorm. Ambachtsschool (Boulevard Heuvelink 48) kwam tot stand in 1895. Het brede drielaags gebouw in eenvoudige neorenaissance-vormen is ontworpen door J.W.C. Tellegen. De achtervleugel is begin 20ste eeuw toegevoegd en in 1967-'69 is het gebouw ingrijpend verbouwd. Bijzonder is de Arnhemse Buitenschool (Bosweg 1) uit 1929-'30, gebouwd voor astmatische kinderen en ex-tbc-lijdertjes en nog steeds een school voor kinderen met kwetsbare gezondheid. Het ontwerp in de stijl van het functionalisme is van H.B. van Broekhuizen. In eerste opzet had het witte schoolcomplex drie lokalen - waarvan de zuidwanden opengeschoven kunnen worden -, vier open lighallen (gesloopt) en vier leskuilen (nu nog twee). Het complex is later uitgebreid met een vierde lokaal en het naastgelegen voorm. hotelpension ‘Monnikenhuizen’ (1907). De Academie voor Beeldende Kunsten (Onderlangs 9) tenslotte, is in 1961-'62 naar ontwerp van G.Th. Rietveld gebouwd. Naast een met glazen gevels uitgevoerd hoofdblok met aula en lokalen staat een geknikte laagbouw met werkplaatsen. Het gebouw is recent gerenoveerd. Woonhuizen. In het noordelijke en westelijke deel van de binnenstad is de oude stedelijke structuur ondanks de vernielingen in 1944-'45 relatief goed bewaard gebleven. Langs de hoofdstraten staan smalle, diepe huizen op langgerekte percelen; in de andere straten is er afwisseling met dwarse huizen. Veel huizen hebben achter jongere gevels een laat-middeleeuwse kern. De oudste huizen gaan terug tot circa 1300. Diverse kelders aan de Rijnstraat, de Bakkerstraat en de Vijzelstraat dateren uit de vroege 14de eeuw. De kelders waren oorspronkelijk via een keldertrap vanaf de straat toegankelijk en konden apart worden verhuurd. De grote 14de-eeuwse kelders hadden een portaal; de trap was met een muur van de kelderruimte afgescheiden. De kelders hebben vaak kaarsennissen, meestal in de achterwand, en soms ook licht- of stortkokers.
