Bijzondere musea - de Beurs van Berlage

Horizontal tabs

Beschrijving

Amsterdam kreeg in 1996 een nieuw bijzonder museum: het Beurs van Berlage Museum. Er was een vaste expositie over de bouwgeschiedenis van de beurs en er waren wisselexposities over wonen in Nederland.

Dit bijzondere museum is een aantal jaren geleden gestopt, maar eigenlijk is het gehele gebouw, inclusief het interieur, een museum. Er blijft voldoende te zien over. Daarnaast zijn er met grote regelmaat interessante evenementen en exposities.

Koopmansbeurs

Aan het eind van de 19e eeuw schrift de gemeente Amsterdam een prijsvraag uit voor een nieuw te bouwen beurs. Berlage, tijdgenoot van Frank Lloyd Wright en wegbereider van de Amsterdamse School, wint deze prijsvraag. De aanneemsom is f 950.000,--. In 1898 gaat de eerste paal de grond in, in 1903 staat het gebouw er.

Berlage ontwierp ‘zijn’ koopmansbeurs vanuit de gedachte dat een gebouw snel door de kijker opgenomen moest kunnen worden, een gebouw dat ook toegankelijk moest zijn voor het volk: een palazzo pubblico. Als basismateriaal koos Berlage baksteen.

Omdat het goedkoop was, veelzijdig in gebruik en zijn opvatting over democratie weerspiegelde: ‘Het individu (lees 1 baksteen) is nietig, een heel volk (lees: een hele muur) is een macht.’ Bij de ingebruikname riep het gebouw uiteenlopende reacties op. De een bewonderde de Romaanse soberheid, de ander vond het ronduit lelijk en vond het lijken op een graanschuur of een slachthuis!

Appeltaart

Of, zoals een krant schreef: ‘…die hoekige appeltaart daar verderop …’ Na de eerste schok werd de beurs al snel beschouwd als een van de meest geslaagde en navolgenswaardige voorbeelden van de vernieuwingsslag rond 1900. Berlage’s reputatie werd onaantastbaar. Het is inmiddels een belangrijk Nederlands architectuurmonument geworden.

Of het echter een minstens zo belangrijke waarde heeft als het Palazzo Vecchio in Florence, zoals de beurs van Berlage Stichting stelt in zijn folder, daar kunnen de meningen over verschillen.

9 miljoen bakstenen, 4880 palen

Vanwege de zachte grond staat het gebouw op maar liefst 4880 palen. Het aantal bakstenen is onvoorstelbaar groot: 9 miljoen! Het gebouw oogt heden ten dage dankzij ingrijpende hersteloperaties en interieurrestauraties alsof het pas is opgeleverd.

De zalen zijn in al hun pracht te bewonderen voor het publiek, zalen kenmerkend voor Berlage en de kunstenaars met wie hij samenwerkte en die de Beurs mee hielpen ontwikkelen, waaronder Verweij, Toorop en Roland Holst.

Zijn vriend Albert Verweij (1865-1937), dichter en essayist, was zijn absolute steun en toeverlaat in het bouwproces. Van hem zijn de kwatrijnen (gedichten van vier regels) die de muren sieren. Overtuigd dat de kapitalistische samenwerking spoedig ten einde zou komen, waarna de Beurs een toekomst wacht als palazzo pubblico, vertolken de kwatrijnen de verwachte zegeningen van een sociaal rechtvaardige en collectieve samenleving en waarschuwen zij tegen winstbejag en machtswellust.

Tegeltableaus

Of de beurshandelaren zich veel hebben laten leiden door dit nobele gedachtegoed, valt te betwijfelen. Jan Toorop is de schepper van de omvangrijke tegeltableaus, Adriaan Roland Holst zorgde voor de muurschilderingen. Eenheid in veelheid was een van de geliefde uitspraken van Berlage, en dat is precies wat er gebeurd is.

De Goederenbeurs Zaal is het grootste vertrek in de Beurs van Berlage. Hij meet maar liefst 1665 m2. Wordt hij tegenwoordig vooral voor exposities gebruikt, van oorsprong vond er handel in koffie, tabak, suiker, wijn en koloniale waren plaats. In 1981 verliet de laatst overgebleven bespeler van de Goederenbeurs de beursvloer. De (48) nissen onder de galerijen waren de standplaatsen van de in de beurs gevestigde bedrijven.

In de Berlage Zaal, ooit het heiligdom van de Amsterdamse kooplieden en de vergaderzaal van de Kamer van koophandel, vallen de stemmige kleuren, glas-in-lood ramen, dikke gordijnen en veel donker hout op. Jammer genoeg heeft het oorspronkelijke interieur van de zaal, een ware streling voor het oog, en het prachtig geweven tapijt, recentelijk plaats moeten maken voor een tijdelijke expositie.

Overwogen wordt om ook deze zaal permanent voor tijdelijke exposities te gebruiken. Ook letterlijk is de Beurs van Berlage een kunstwerk van hoog niveau. De toren van maar liefst 39 meter, een van de hoogste uitkijkpunten van het centrum van Amsterdam, biedt een wijds uitzicht, tot aan IJmuiden toe.

Palazzo pubblico

De beurs weerspiegelt niet alleen het architectonisch vakmanschap van Berlage. Het gebouw is tevens zijn politiek ‘manifest’ De interactie tussen het minuscule onderdeel en het totaal sloten aan bij zijn denkbeelden over een maatschappij waarin arbeid en kapitaal geen tegenstelling meer zouden zijn.

De bakstenen muren, de kwatrijnen, de tegeltableaus, de beeldhouwwerken, alles harmonieert met elkaar, is een eenheid in verscheidenheid. Het is nu juist dat wat de Beurs tot een zo belangrijk architectuurmonument maakt.

Ook de booggewelven, muurschilderingen, sfeervolle trappenhuizen, houtsnijwerk, weefkunst, glasbewerking, ornamenten en deurbeslag maken een bezoek aan de Beurs van Berlage tot een must. Van het beursgebeuren resteert alleen nog de Agrarische Termijnmarkt op de eerste verdieping. De overige zes zalen in de beurs worden gebruikt voor exposities, concerten, grote feesten en diners. Ook zijn er kleinere bedrijven gevestigd.

Berlage Museum?

Naar aanleiding van de Beurs’ schepping wordt Berlage als nestor geclaimd door de drie uiteenlopende architectuurstromingen die tussen 1910 en 1940 het gezicht van Nederland bepalen: de Amsterdamse school, de functionalisten en de meer traditiegetrouwen.

Als symbool van vernieuwing ontbreekt de Beurs van Berlage in geen enkel architectuurhandboek en de studies en artikelen waarin de Beurs wordt ontleed zijn nog steeds talrijk. Nog in 1959 wilde de gemeente Amsterdam de Beurs afbreken omdat hij verouderd en niet meer rendabel zou zijn. Gelukkig stuitte het plan direct al op protesten.

Vijfentwintig jaar later zou de gemeente zich revancheren door het monument een culturele bestemming te geven. Deze zomer zijn de voorbereidingen begonnen voor het herstel van de fundering – er komen 691 extra palen – en herinrichting van de kelder. Een en ander moet in in 2003 gerealiseerd zijn. Dan bestaat de beurs immers 100 jaar.

Zou dat geen mooie gelegenheid zijn om het beurs van Berlage Museum letterlijk en figuurlijk uit te bouwen tot een Berlage Museum, een museum over de persoon en over het gedachtegoed, oeuvre en invloed van Berlage? Een dergelijk museum in het gebouw dat op de lijst staat van de 1000 belangrijkste bouwwerken ter wereld zou een publiekstrekker van de eerste orde kunnen worden.

 

http://www.beursvanberlage.nl/september-designmaand/

http://www.beursvanberlage.nl/tentoonstelling-100-jaar-bn-ers-in-de-recl...

http://www.beursvanberlage.nl/art-in-redlight/

http://www.beursvanberlage.nl/onze-koningin/

 

De Cultuurbarbaar, jaargang 10, nr. 5, november 2000

Adres

Damrak 243
1012 ZJ

Telefoonnummer

020-5304141

Facilities

  •  
  •  
  •  
  •  

Tags

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0