Het gebouw Dekema State zelf is de belichaming van een stuk bouwkundige geschiedenis. Dit is ontstaan doordat de oorspronkelijke functie van het gebouw, namelijk een verdedigingswerk (stins), in de loop der eeuwen gedurig veranderde, waarna de nodige aanpassingen aan het gebouw volgden. In en rondom het gebouw is deze ontwikkeling nog goed zichtbaar in de gefaseerde aanbouwen die tot verschillende tijden te herleiden zijn.
Ligging
De ligging van Dekema State is ook rustiek te noemen. Net ten noorden van Leeuwarden tref je het kleine terpdorpje Jelsum aan met achter een muur verscholen het landgoed met gracht, singels, siertuin, boomgaard met oude fruitrassen en parkbos met stinzenflora, goed bereikbaar vanuit maar zonder de opdringerige aanwezigheid van de grote stad. Op het terras bij de ontvangstruimte kunt u onder het genot van een kopje koffie van het uitzicht op deze buitenplaats genieten.
Inrichting
Het museum Dekema State is ingericht zoals men een gegoede familie rond 1930 in een State aan had kunnen treffen; dat betekent dat de meubels en overige aankleding zoveel mogelijk uit 1930 stammen of ouder zijn. Eén van de vertrekken is rond 1920 in laat Amsterdamse Stijl verbouwd. Het behoud hiervan is bepalend geweest voor de gekozen museale periode. Er wordt gespeeld dat de bewoners 'even weggelopen' zijn, waardoor een levendig beeld geschetst wordt van die tijd, met veel oog voor detail.
Portretten
Sinds de zestiende eeuw lieten verschillende bewoners van Dekema State portretten na, hetzij van zichzelf, of van familieleden. Tot op heden (de jongste portretten op Dekema State zijn in het jaar 2000 gemaakt, waarvan één de laatste eigenaar van de familie van Wageningen afbeeldt) is deze traditie voortgezet waardoor men een beeld door de eeuwen heen krijgt van de bewoningsgeschiedenis van Dekema State.
Een aantal voor Friesland bekende schilders (zoals van der Wilde, Wybrant de Geest, van den Tempel, B. Accama, W.B. van der Kooi en in de huidige tijd Douwe Elias en Pieter Pander e.d.) hebben een bijdrage geleverd aan deze Dekema-collectie.
Restanten van stucwerk beelden
Tijdens de renovatie die volgde op de overname van de State van de laatste bewoners door de Stichting Dekema State, werden onder de vloer van een van de vertrekken resten van beelden gevonden. Nader onderzoek wees uit dat Dekema State daar erg zuinig op moet zijn omdat deze beelden zeldzaam zijn, gezien het gebruikte materiaal (zeer kwetsbaar), de datering (tussen 1590 en 1620), en de mate waarin dit soort beelden nog beschikbaar zijn. De beelden hebben vermoedelijk deel uitgemaakt van een schouwpartij, wat in de huidige opstelling in een multifunctionele ruimte is geprobeerd te suggereren.
Havank
Enigszins uit de toon van de tijd vallend is de bescheiden expositie van de Stichting Mateor. Deze Stichting houdt zich bezig met het werk van Hans van der Kallen, beter bekend als Havank, die als detectiveschrijver vanaf ongeveer 1950 actief was. Zijn verbondenheid met de familie van Wageningen, de laatste particuliere eigenaren van Dekema State en zijn veelvuldige en kleurrijke bezoeken aan de State, waar hij een deel van zijn boeken schreef maar ook inspiratie opdeed voor een paar boeken, maken het de moeite waard om ook hier op gepaste wijze aandacht aan te schenken.
