De Nieuwe Kerk is een kerkgebouw in aan het Spui. Het behoort tot de Top 100 der Nederlandse UNESCO-monumenten.De kerk geldt als een hoogtepunt van de vroege protestantse kerkelijke architectuur in Nederland. De Nieuwe Kerk werd ontworpen door timmerman Pieter Noorwits met assistentie van Bartholomeus van Bassen.
De stad groeit
Den Haag groeide razend snel in de late middeleeuwen. Ten tijde van de bouw van de Ridderzaal woonden er krap 1200 mensen in het dorp. Honderd jaar later, ca. 1300, waren het er al 6000. In de twee eeuwen daarna bleef het inwoneraantal gestaag groeien en al snel was de Grote of St. Jacobskerk te klein. Er was behoefte aan een nieuwe kerk. Deze werd in de 17e eeuw gebouwd aan het water van het Spui.
Eiland
De eerste steen werd gelegd in 1649, een jaar nadat de Republiek de oorlog tegen Spanje had gewonnen. De kerk was voltooid in 1656. Wie naar oude tekeningen kijkt, denkt wellicht dat het fantasieplaatjes zijn met verzonnen grachten. Maar de kerk lag oorspronkelijk op een eiland tussen het Spui, de Rotterdamse -, de Amsterdamse – en de Stille Veerkade, de Paviljoensgracht en de St. Anonusburgwal / Lange Gracht.
Demping
Deze grachten zijn ondertussen gedempt, evenals de Turfgracht. Ook veel van de huizen die vroeger rondom de Kerk stonden zijn gesloopt. Links van de kerk, gezien vanuit het Spuiplein, ligt nu het Theater aan het Spui en het Filmhuis Den Haag (1992), tegenover de Kerk staan het Lucent Danstheater, de Anton Philipszaal en het Stadhuis (1990).
Turf
Totdat de Turfgracht en het Spui rond 1904 gedempt werden, was het zicht op de kerk ronduit spectaculair. De zwart-wit foto is omstreeks 1895 genomen vanaf de kade bij de Nieuwe Haven en de Wijnhaven. De linkerkade van de Turfgracht heette Houtmarkt, rechts heette de kade Turfmarkt. Het laat zich raden wat er op deze kades gelost en verhandeld werd.
Spectaculair
Men kan gerust zegen dat dit het meest spectaculaire uitzicht was dat men in Den Haag en Zuid-Holland kon hebben. Na de demping is de sfeer voorgoed uit dit gebied verdwenen. Het is jammer dat de oude grachten niet in ere zijn hersteld. Wethouders en architecten vonden – wellicht – hun eigen werk belangrijker dan de Nieuwe Kerk.
Spinoza
In feite hadden alle gebouwen rond het Spui zich aan de kerk aan moeten passen en het water had zeker terug moeten komen. De kerk zelf staat er nog steeds mooi bij. Ook de tuin is schitterend. In deze tuin bevindt zich het grafmonument van Spinoza, de beroemde wijsgeer uit de 17e eeuw, die lange tijd aan de Paviljoensgracht woonde. Tegenwoordig worden er in de Nieuwe Kerk vooral concerten gegeven.
Architecten: Pieter Noorwits en Bartholomeus van Bassen
Bouwjaar: 1649 – 1656
Stijl: Hollands classicisme / barok
Rijksmonument
