Den Haag – Spinoza’s graf

Horizontal tabs

Beschrijving

Op 25 februari 1677 begeleidden zes karossen en een groot aantal aanzienlijken het stoffelijk overschot naar de Nieuwe Kerk aan het Spui waar het, niet ver van het graf van Jan de Witt, werd bijgezet.

‘Terra hic Benedicti de Spinoza in Ecclesia Nova olim sepulti ossa tegit’ hebben zijn vereerders tweehonderdvijftig jaar later op een grafsteen achter de kerk laten beitelen: ‘Deze aarde dekt het gebeente van Benedictus de Spinoza, oudtijds in de Nieuwe Kerk begraven.’ Uitgesloten uit de joodse gemeenschap in Amsterdam vanwege zijn rationalistische opstelling en zijn verdediging van het liberalisme, mocht hij niet begraven worden op de joodse begraafplaats.

Vervloekt zij hij

In 1656 had de joodse gemeente van Amsterdam Spinoza in de ban gedaan. Dat ging er leuk aan toe: ‘Vervloekt zij hij bij dag en vervloekt zij hij bij nacht; vervloekt zij hij wanneer hij zich neerlegt, en vervloekt zij hij wanneer hij opstaat, vervloekt zij hij als hij uitgaat, en vervloekt zij hij als hij binnenkomt. Moge God hem geen vergiffenis willen schenken.’

Graf in Nieuwe Kerk

Het waren echter niet de vervloekingen die hem reeds op 44-jarige leeftijd in Den Haag deden sterven, het was een longziekte die hij als lenzenslijper aan het fijne stof te danken had. Bij zijn dood was hij inmiddels zo gerespecteerd, dat hij in de Nieuwe Kerk mocht worden begraven. Maar na een paar jaar moest het graf geruimd worden en werden de stoffelijke resten verspreid op het terrein achter de kerk, waar pas in 1927 een liggende gedenksteen kwam. In 1956 werd er de staande aan toegevoegd. Strikt genomen is het monument een cenotaaf, een leeg graf, al kan er best een schedelscherf of een stukje zwevende rib van de grote denker onder liggen. Aldus Maarten Doorman in NRC-Handelsblad van 22 mei 2009.

Ben Goerion

Op 3 september 1956 vond de onthulling van de tweede gedenksteen plaats. Het initiatief voor de steen kwam van een particulier, namelijk de heer H.K.F. Douglas uit Rijswijk. Veel mensen denken dat David Ben Goerion met de idee kwam om het Amcha Monument (Amcha is Hebreeuws voor 'Jouw Volk') te plaatsen op het achterterrein van de Nieuwe Kerk. In 1955 opperde de heer Douglas, een 75-jaar oude Nederlander van Schotse komaf, het idee een passender monument dan de liggende steen uit 1927 op te richten. Het moest worden onthuld op 27 juli 1956, precies driehonderd jaar na het uitvaardigen van de ban.

Caute

Dat monument van de beeldhouwer J.G. Wertheim is er inderdaad gekomen. Het is voorzien van een in reliëf gemaakt portret van de filosoof. Het woord Caute (verstandig, behoedzaam, het woord stond op Spinoza’s zegelring) is daaronder uitgebeiteld. Douglas schreef Ben Goerion slechts in algemene termen over zijn plannen de omgeving van het 'graf' te verbeteren, en de premier bood vervolgens aan financieel te helpen met het onderhoud ervan. Maar het kwam er uiteindelijk toch op neer dat de heer Douglas bijna geheel moest opdraaien voor de kosten (ongeveer 4000 gulden) die het oprichten van het monument met zich meebracht.

Zwarte steen uit Galilea

Na afloop van Ben Goerions bezoek aan Nederland in 1960 gaf hij ambassadeur Sidor opdracht namens hem vijfhonderd dollar bij te dragen aan het onderhoud van Spinoza's 'graf'. Toen het Spinozaeum uit Haifa - een organisatie van humanistische joden die Spinoza's pantheïsme als de vervolmaking zagen van de evolutie van het joodse denken - over Douglas' initiatief hoorde, nam men contact met hem op. Men vroeg toestemming om een zwarte basalten steen uit Galilea toe te voegen aan het monument in Den Haag. In de steen zou het Hebreeuwse woord Amcha - 'Jouw Volk', worden gegraveerd. De steen werd kosteloos naar Rotterdam verscheept aan boord van de SS Geffen. Op 3 september 1956, bijna twee maanden later dan gepland, werd het monument onthuld.

Onthulling

De vertraging was deels het gevolg van logistieke problemen, maar wat ook een rol heeft gespeeld is het feit dat de toenmalige Israëlische ambassadeur, Ezra Yoran, lang moest wachten op instructies van het ministerie van Buitenlandse zaken of hij de onthulling nu wel of niet moest bijwonen. Ongeveer 125 personen woonden de onthulling bij, waaronder de Israëlische ambassadeur, vertegenwoordigers van de Nederlandse regering en de Commissaris van de koningin in Zuid-Holland. Namens het Spinozaeum in Haifa sprak Melech Ravitch, in het Hebreeuws. Ook de heer Douglas hield een toespraak. Er werd onder andere aandacht aan besteed door landelijke en internationale kranten, de Avro-radio en het televisie-journaal.

Geen joodse vertegenwoordigers uitgenodigd

Bij de ceremonie waren geen officiële vertegenwoordigers van de joodse gemeenschap aanwezig. Hierbij moet worden opgemerkt dat de heer Douglas, alhoewel met de beste bedoelingen handelend, bij de uitvoering van het project nogal excentriek te werk ging. Uit de correspondentie die hij na de onthulling voerde met de Israëlische ambassadeur blijkt dat hij geen uitnodigingen had verstuurd aan joodse organisaties, orthodox of anderszins.

Knessetleden

Kort na de onthulling van het Amcha-monument maakten twee Knessetleden van ultra-religieuze partijen bezwaar tegen het feit dat een officiële vertegenwoordiger van de staat Israel daarbij aanwezig was geweest. Men eiste zelfs dat de ambassadeur daarvoor een reprimande zou krijgen. De toenmalige minister van Buitenlandse Zaken, Golda Meir, reageerde door te zeggen dat het haar speet als de Israëlische ambassadeur iemand had gekwetst, maar dat hij van het ministerie instructies had gekregen de onthullingceremonie bij te wonen.

Ik dank de heer Theo van der Werf, secretaris van de Vereniging het Spinozahuis voor deze informatie.

http://spinoza.blogse.nl/log/spinozas-graf-of-beter-herdenkingsmonument-...

Adres

Spui 175
2511 BM

Telefoonnummer

070-3634917

Facilities

  •  
  •  
  •  
  •  

Tags

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0