Inleiding
VILLA Elsheim, gebouwd in opdracht van de fabrikant van sigarenkistjes (thans Picus) J. Brüning door A. Salm GBzn. Het pand dateert uit 1905 en vertoont een Eclectische mengeling van Classicistische en Art-Nouveau motieven.
Het pand ligt op de hoek van de Parklaan en de Nachtegaallaan en is schuin ten opzichte van beide straten geplaatst, midden op een groot terrein. Aan de voorzijde van het pand zijn gazons aangelegd, aan de achterzijde bevindt zich een recente uitbreiding (1992). Het terrein wordt omgeven door water, aan de Nachtegaallaan overbrugd en voorzien van een smeedijzeren hek in Art-Deco vormgeving.
Aan de zijde van de Fazantlaan bevindt zich in de achtertuin van het pand een schuur onder samengesteld wolfdak, gedekt met riet. Het pand is uitgevoerd in baksteen met betimmerde topgevels. Ramen zijn voorzien van luiken.
Omschrijving
Drielaags pand op een nagenoeg vierkante plattegrond. Het heeft een samengesteld dak met overstek, gedekt met geglazuurde romaanse pannen De gevel naar de straat gericht heeft een brede middenrisaliet, op de begane grond met erker, bordes en trappen. Daarboven een balkon met opengewerkte balustrade, daar weer boven een inpandig balkon. Aan weerszijden van de risaliet zijn ramen aangebracht. De tweede verdieping naast de risaliet is ver terugliggend met een borstwering.
De achtergevel heeft een terugliggend middengedeelte met een erker op de verdieping boven de ingang (tpv trappenhuis). De erker steunt op consoles die met bloemmotieven versierd zijn; in deze erker is een groot glas-in-lood raam met bloemmotief aanwezig. Op de hoeken zijn blindnissen ter hoogte van de begane grond en eerste verdieping aangebracht. Op de tweede verdieping zijn zeshoekige ramen aangebracht.
Rechterzijgevel aan de achterzijde met topgevel.
Het geheel is gepleisterd en rijk gedecoreerd. Randen in reliëf lopen om de gevels rond, verspringend ter plekke van de ramen. Lijsten geven rechthoekige velden aan, uitstekende blokken en decoratieve lijsten met onder andere bloemmotieven. Het pand heeft samengestelde- en T-ramen. De meeste ramen zijn breed en in de bovenlichten van een kleine roedenverdeling voorzien. Op de tweede verdieping zijn trapezium-vormige ramen aangebracht, in een aantal gevallen met bovenlichten met roedenverdeling.
Aan de zijde van de Nachtegaallaan een groot smeedijzeren hek in Art-Deco stijl.
Waardering
De villa is van algemeen belang. Het pand heeft cultuurhistorisch belang als bijzondere uitdrukking van de sociaal-economische ontwikkeling, namelijk de stichting van fabrikantenwoningen in een nieuw ontwikkeld villapark; het is tevens van belang als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van het woonhuis. Het object is van architectuurhistorisch belang door de bijzondere stijl en detaillering en als voorbeeld van het oeuvre van de architect A. Salm GBzn. Het huis heeft ensemblewaarden als onderdeel van villapark Tongelre. Het is van belang vanwege de architectonische gaafheid van het exterieur en is zeldzaam door stijl en detaillering.
Kenmerkend voor de Eindhovense architectuur uit het begin van de 20ste eeuw is het teruggrijpen op oudere, vaak statige classicistische vormen in een stijl die bekend staat als ‘Um-1800’. Het belangrijkste voorbeeld daarvan is de in 1905-'07 voor A. Philips gebouwde villa De Laak (Parklaan 99). In het ontwerp greep architect J.W. Hanrath terug op 17de-eeuwse, classicistische vormen. De villa heeft hoekrisalieten voorzien van kolossale ionische pilasters en wordt bekroond door een fronton. Gelegen in een ruime parkachtige tuin, met koetshuis, oranjerie en dienstwoningen uit 1920, vormt ze de kern van het Villapark Tongelre, waar ook andere Eindhovense fabrikanten een representatieve villa lieten optrekken. Fabrikant J. Brüning liet gelijktijdig Villa Elsheim (Parklaan 97) bouwen, nu in gebruik als bejaardentehuis Dommelhoef. In 1916 volgde in vergelijkbare stijl de bouw van drie representatieve villa's: Huize de Gooren (Parklaan 54) ontworpen door J.W. Hanrath, Gran Ville (Parklaan 95) naar plannen van J.Th.J. Cuypers voor sigarenfabrikant B. Mignot en Parklaan 56 uit 1916 naar plannen van K.P.C. de Bazel voor zeepfabrikant E. Redelé. Elders in de stad werd in vergelijkbare stijl gebouwd: Hoogstraat 231 uit 1919 voor textielfabrikant Kerssemakers en de villa Den Elzent (Bilderdijklaan 23) uit 1923, ontworpen door F. Wolters. Dezelfde architect ontwierp het jaar daarop in expressionistische vormen het woonhuis Markt 23A. Door de explosieve groei van Philips ontstond grote behoefte aan huisvesting voor het hogere kader en werd het oostelijke deel van Villapark Tongelre bebouwd met ‘ingenieurs- en hoofdbeambtenwoningen’. In 1916-'17 had Philips K.P.C. de Bazel gecontracteerd voor het ontwerp van vijf van dergelijke woningen aan de Merellaan, uitgevoerd in sobere baksteenbouw. Twee jaar later volgde een opdracht voor 24 woonhuizen aan de Fuutlaan, de Leeuweriklaan en de Uiverlaan. In 1921, 1927 en 1929 werd dit woningbezit verder uitgebreid langs de Reigerlaan, de Leeuweriklaan en de Pluvierlaan, ditmaal naar plannen van J.W. en J.D. Hanrath.
