Het leifruit van Dekema State in Jelsum
Vlakbij Leeuwarden, aan de rand van het pittoreske terpdorp Jelsum, ligt Dekema State, één van Frieslands oudste states. Het is, zoals met vele Friese States het geval is, gegroeid uit een eenvoudig vierkant, verdedigbaar stenen huis, een stins.
Er woonden families van aanzien, onder andere Jurjen van Ripperda, hofmeester van stadhouder Ernst Casimir, een van de Friese Nassau’s. In de 18e eeuw kwam het huis in bezit van de familie Van Wageningen, die er tot 1996 gewoond heeft. Het huis is nu eigendom van een stichting.
Klassieke tuin
Rondom het gebouw ligt een klassieke tuin. Deze bestaat uit een ommuurde tuin, die voornamelijk als moestuin wordt gebruikt, en een parkachtig gedeelte. Hier zijn in het voorjaar veel stinsenplanten te bewonderen. Langs de oprijlaan groeit bostulp en knikkende vogelmelk. Verder komt er daslook, Italiaanse aronskelk en donkere ooievaarsbek voor.
Vanaf de 17e eeuw werden de tuinen steeds aangepast aan het veranderende modebeeld op tuingebied. De aanleg rond Dekema State was minder onderhevig aan modegrillen omdat de opbrengsten van de landerijen voorop stonden. De tuinen dienden voornamelijk om te voorzien in de eerste levensbehoeften van de bewoners.
Muren met leifruit
Een bijzonder onderdeel van Dekema State zijn de muren met het leifruit, afkomstige van geleide fruitbomen tegen de tuinmuur. Deze bomen stonden er vroeger ook en ze zijn er weer opnieuw geplant door ‘tuinbaas’ Wim Hoogendam die 22 jaar geleden hier actief werd na de restauratie van de State.
Jacomine, coördinator van Dekema State: “In de 19e eeuw woonde hier Jacobus Gerardus van Wageningen, Ome Koos, zoals we hem noemen. Hij was commandant geweest van de veldtocht tegen de Belgen in 1830, hij hangt hier mooi te pronken op een schilderij met zijn militaire kostuum aan. Hij was helemaal gek van fruit.”
Ander klimaat door de muur
Hij heeft heel veel fruit aangeplant, en heel veel appelrassen en perenrassen. Hij hield precies bij waar hij dat plantte. Hij had heel veel leifruit. Hij had ook perziken. Langs de muur krijg je een echt een ander klimaat, alsof het zuidelijker is, vertelt Wim Hoogendam. “Daardoor kunnen andere rassen groeien en vrucht dragen. Verder is het een voordeel dat als je de vruchten tegen de muur hebt, je ze kunt beschermen tegen de vogels door netten ervoor te hangen. Je krijgt hele mooie grote vruchten omdat de vruchten bijna aan de hoofdtakken hangen. Aan een boom heb je hoofdtakken, zijtakken en daar zitten weer takjes aan, waaraan de vruchten komen. Bij het leifruit hangen de vruchten bijna direct aan de hoofdstam, zo krijg je hele mooie, grote vruchten.”
De Pondspeer
Bijvoorbeeld de ‘Pondspeer’. “De pondspeer heet in het Fries Harm Harkes, een oud-Fries ras. Een peer kan een pond of meer wegen, ik heb zelfs een zes ons gehad. Het is een stoofpeer. “
Er zijn diverse vormen van de fruitbomen, bijvoorbeeld U-vormen en Zigzag vormen. Elke boom begint als een Y, de Griekse Y. De bomen zijn vastgebonden aan latten met wilgentenen. “Met een speciaal knoopje, waardoor het ook kan schuiven. Het is een speciale wilgensoort, die hebben we hier staan op het terrein, elk jaar kun je daar je takjes van knippen.”
Op de Dekema State lopen ruim 100 vrijwilligers rond. Zij doen het onderhoud, sommigen werken in het huis en sommigen zijn door Wim Hoogendam opgeleid om te snoeien. “Maar het leifruit doe ik zelf, het is mijn hobby en ik ben als de dood dat iemand iets verkeerd doet.” Er is staat een leiboom met zijn initialen, WH.
Havank
Een ander interessant verhaal: de befaamde detectiveschrijver Havank woonde in Dekema State. In de jaren 50 van de vorige eeuw was Havank (Hans van der Kallen, 1904-1964), een regelmatige gast. In 1953 was hij bevriend geraakt met de toenmalige bewoners Jan en Gerard van Wageningen. De weldadige rust, de gracht, de muur de statige bomen van de oprijlaan en vooral de sfeer van het oude huis troffen de schrijver. Tussen 1958 en 1963 logeerde Havank regelmatig op Dekema. Hij schreef meer dan 29 boeken, die werden uitgegeven door A.W. Bruna en Zoon. Vooral in de jaren vijftig en zestig waren de ‘Havankjes’, uitgegeven in pocketvorm met omslagontwerpen van Dick Bruna, immens populair: er werden meer dan 10 miljoen verkocht.
In de ban van Anna Maria
Tijdens zijn bezoeken aan Dekema State raakte Havank volledig in de ban van het portret van Anna Maria van Burmania, in 1754 geschilderd door Bernardus Accama. Haar ogen en een uitdagend gebaar van haar rechter wijsvinger maakten een enorme indruk op de schrijver. Haar gezicht fascineerde hem zo dat het een obsessie werd. Anna Maria figureert in twee van zijn boeken als Anne-Marie comtesse de Passy et de Limoillet: “blond als damast, als ivoor in het licht van de lentemaan.” Havank liet twee grote kleurenfoto’s van het schilderij maken waardoor hij Anna Maria tijdens zijn omzwervingen in het buitenland voortdurend in zijn buurt had. Hij bepaalde dat hij begraven wilde worden met een reproductie van het portret in zijn kist, hetgeen na zijn overlijden in 1964 ook geschiedde.
De stichting Mateor, die het werk en het leven van Havank in ere wil houden, gaf in 2017 een boekje uit met daarin het volledige verhaal van het verblijf van Havank op Dekema State en vele foto’s die Gerard van Wageningen van de schrijver maakte.
Het is voor € 7,50 te koop op Dekema State tijdens de openingstijden. Lees meer over het boekje ‘Havank op Dekema State/De moord op Havank’.
Luister ook naar de podcast van sKBL, met daarin een interview van Josephine Rombouts met Jacomine en Wim Hoogendam, de ‘tuinbaas’. Afbeelding 5: Ome Koos.
https://www.skbl.nl/5-het-leifruit-van-dekema-state-in-jelsum-friesland/
https://www.dekemastate.nl/
