Het Oosterlingenhuis was de naam van het handelskantoor van het Noord-Duitse Hanzeverbond in Brugge en later in Antwerpen. De naam Oosterlingenhuis slaat op de Hanzekooplieden die veel al uit Duitsland (met name Keulen) en daarmee, vanuit Brugge en Antwerpen gezien, uit het oosten afkomstig waren.
Plaats en bouw
Het Antwerpse Oosterlingenhuis is gebouwd tussen 1545 en 1563 op de plek waar sinds 2011 het Museum aan de Stroom (MAS) staat. Daarvoor was het Handelskantoor eeuwen in Brugge gevestigd geweest. Antwerpen was slechts een bijkantoor (gevestigd in Het Huis De Cluyse). Toen het Zwin begon te verzanden en de haven van Brugge steeds moeilijker te bereiken was besloot Heinrich Sudermann, de eerste Hanze syndicus, het kantoor te verplaatsen.
Het Oosterlingenhuis werd gebouwd in opdracht van de stad Antwerpen. De stad nam Cornelis Floris De Vriendt als architect in de arm. Hij is tevens de architect van het stadhuis van Antwerpen. Wat hij voor de Hanze bouwde, was een huis in dezelfde palazzostijl als het stadhuis. Het gebouw besloeg de totale oppervlakte van het huidige MAS en het aansluitende plein. Het gebouw, met binnenkoer, was wel 80 meter breed en had een toren die bijna zo hoog reikte als het nieuwe museum nu is. De hoofdingang lag aan de oostzijde (de kant van de Leien).
In 1563 zou, na betaling van een 124.000 gulden (met een eerdere aanbetaling van 64.000 gulden) het gebouw overgedragen worden aan de Hanze, maar in verband met de onzekere periode (godsdienstoorlogen e.d.) gebeurde dit pas in 1569. Enkele steden, waaronder Sudermanns eigen Keulen weigerde te betalen.
In tegenstelling tot wat bij de andere Hanzekantoren (Bergen, Londen en Novgorod) het geval was, leefden de handelaren in Antwerpen niet gescheiden van de vaste bewoners. Men had wel geprobeerd een eigen stad te bouwen (Neudamme, bij Damme), maar Margaretha II van Vlaanderen stond dit niet toe. Brugge (en later Antwerpen) waren de enige plekken waar buitenlandse handelaren individueel eigen bezit mochten hebben. Het duurde dan ook lang voordat de Hanze eigen gebouwen kreeg. Er was ook geen strakke richtlijn voor de handelaren (o.a. voor de omgang met de plaatselijke bevolking).
Leeg
Na de sluiting van de Schelde in 1585, en de economische neergang van Antwerpen, werd het Hanzekantoor in Antwerpen al weer gesloten. Het Oosterlingenhuis bleef nog dienst doen als pakhuis, kazerne, militair hospitaal en protestantse kerk, ook al bleef het steeds eigendom van de Hanze. Het archief van het Hanzekantoor werd in 1594 overgebracht naar de dichtstbijzijnde Hanzestad: Keulen en bevindt zich nog altijd in het stadsarchief daar.
Ingreep van Napoleon
Het is Napoleon die de omgeving rond het Hanzehuis fundamenteel zou veranderen. Hij liet in het begin van de 19e eeuw, uit militaire overwegingen, een groot en een klein dok graven, dat de basis zou worden van de groei van de Antwerpse haven. Daardoor was het Oosterlingenhuis bijna helemaal omgeven door water. In de 2e helft van de 19e eeuw lagen de handelsschepen in het Bonaparte- en Willemdok en werden in de omgeving pakhuizen opgetrokken.
De Belgische staat (opgericht in 1830) zou de tol afkopen, die de Nederlanders nog steeds vroegen voor schepen die via de Schelde naar Antwerpen kwamen. Alle belanghebbende omliggende landen betaalden mee. De Duitsers gaven daarvoor het Hanzehuis, dat zodoende in handen kwam van de stad Antwerpen. De Hanze zelf bestond nog wel, maar waar er ooit 200 steden lid waren, waren er in 1862 nog maar drie steden over (Lübeck, Hamburg en Bremen).
Het Oosterlingenhuis kreeg de functie van graanmagazijn. Op het binnenplein stonden 60 graansilo’s met transporttunnels naar de kelders. Een brand in 1893 verwoestte het huis. De resten van het Oosterlingenhuis werden gesloopt en in de plaats daarvan kwamen loodsen en hangars. Verder lag er op deze plek een plein: de Hanzestedenplaats. De plek staat ook bekend als ’t eilandje.
In 1998 ontstonden plannen hier een nieuw museum te openen. Het Museum aan de Stroom werd hier uiteindelijk in 2011 geopend.
