Omschrijving
HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG. De tuin- en parkaanleg in zijn huidige aanzien is in grote lijnen omstreeks 1770 tot stand gekomen in opdracht van de toenmalige eigenaar Gerard Godard baron Taets van Amerongen. Het is een evenwichtig park dat zowel formele als vroeg-landschappelijke elementen vertoont. Ten noorden van het huis omsluit een formele lanenstructuur een trapeziumvormig bos met vroeg-landschappelijke slingerpaadjes. Het bos wordt in tweeën gedeeld door een lange formele toegangs- annex zichtlaan in de as van het huis. In het verlengde van de noordelijke toegangslaan is ten zuiden van de Kromme Rijn een tweede met bomen beplante toegangslaan op het huis geprojecteerd. Deze zuidelijke laan komt niet voor het huis uit (ruimte-gebrek), maar loopt met een bocht via een brug over de rivier naar het voorplein aan de parkzijde. Deze a-symmetrische oplossing wordt gecamoufleerd door een halve maanvormige vijver in de as van het huis tussen de Kromme Rijn en het rechte tracee van de laan. Het vroeg-landschappelijke Engelse Werk ten westen van het huis wordt genoemd in de verkoopaankondiging van de buitenplaats uit 1810 en moet zodoende tussen 1770 en 1810 tot stand zijn gekomen, eveneens in opdracht van Taets van Amerongen. De aankondiging geeft een gedetailleerd beeld van de buitenplaats op dat moment. Er was een grote moestuin met perziken en druivenkassen, ananas en bloembakken, twee "kribben tot de broeijerije" (koude bakken?) en schuttingen met vele exquise vruchtbomen. Achter de tuin was een grote bergplaats, een timmerloods, een brandspuithuisje, een ijskelder, een menagerie en een volière. Verder waren er "schone plantagien, Engelsche partijen, Vischrijke waters en kommen en twee Appelboomgaarden". De ommuurde moestuin lag ten westen van het huis aan de rivier. Op kaarten van omstreeks 1900 zijn aan de rand van de moestuin twee kleine gebouwen afgebeeld, mogelijk de menagerie en volière. De beide kleine gebouwen zijn in de loop van de 20ste eeuw verdwenen, de moestuin is in gebruik bij een biologisch tuinbouwbedrijf. De appelboomgaarden waren gesitueerd tussen het Engelse werk en de Kromme Rijn en in een lange strook langs de oostgrens van de buitenplaats. In de noordoostelijke hoek van het terrein is nog een boomgaard aanwezig, ten westen van de moestuin is een nieuwe boomgaard aangeplant, de overige boomgaarden hebben in de loop van de 20ste eeuw plaats gemaakt voor bouw- en weiland. Het erf binnen de gracht werd in de loop van de 19de eeuw in opdracht van één van de nazaten van Paulus Willem Bosch van Drakestein omgevormd in landschappelijke stijl. Het trapeziumvormige bos, het Engelse werk en het formele en vroeg-landschappelijke lanenstelsel zijn sinds de aanleg in de late 18de eeuw nagenoeg gaaf bewaard gebleven.
Waardering
De HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG behorende tot de buitenplaats Oud Amelisweerd is van algemeen belang:
- vanwege de gracht rond het hoofdgebouw;
- vanwege de formele lanenstructuur, waaronder de beide met bomen beplante toegangs- annex zichtlanen ten noorden en ten zuiden van het huis;
- vanwege de ouderdom van de houtopstand, die deels teruggaat tot de tijd van de eerste landschappelijke aanleg (circa 1770);
- als representatief en gaaf bewaard voorbeeld van een formeel park met vroeg-landschappelijke elementen uit het laatste kwart van de 18de eeuw;
- vanwege de visueel-ruimtelijke samenhang met de andere onderdelen van de buitenplaats;
- vanwege de visueel-ruimtelijke samenhang met de buitenplaatsen Nieuw Amelisweerd en Rhijnauwen;
- vanwege de beeldbepalende, landschappelijke, cultuurhistorische en recreatieve waarde van het landgoed, in het bijzonder voor de stad Utrecht.
