Koninklijk Paleis Het Loo.
Het in 1685-'86 door Jacob Roman voor Stadhouder Willem III gebouwde en in de daaropvolgende decennia afgewerkte buitenverblijf is een sinds het begin der 19e eeuw geheel witgepleisterd gebouwencomplex, gerestaureerd en met een verdieping verhoogd door C.H.Peters in 1911-1914 voor wat het Middendeel betreft. Het aan de voor- en achterzijde door middenrisalieten met frontons verlevendigde en door een schilddak bekroond corps de logis bezit aan de voorkant twee hoekpaviljoens, die door lagere hoekpaviljoens met gebogen frontons verbonden zijn met langgerekte, recht naar voren lopende zijvleugels, die het voorplein flankeren en eindigen in hoekpaviljoens met tentdaken. Rechts van het hoofdgebouw aan de parkzijde een vleugel met schilddak en gebogen fronton.
Inwendig in het corps de logis zijn van de oude, naar ontwerpen van Daniel Marot uitgevoerde inrichting bewaard: het trappenhuis met gebeeldhouwde trapleuning (1693) en kopieën door A.A.Fabri naar de oorspronkelijke wandschilderingen: de Audientiezaal op de eerste verdieping met geschilderd behang door Gerard de Lairesse en Joh.Glauber en de kleine eetzaal met plafond, stucdecoratie en marmeren schoorsteenmantel naar ontwerp van Marot. Voorts verscheidene deuromlijstingen uit de bouwtijd. In het Pruisisch Kwartier een geschilderd plafond. In het oostelijk paviljoen de kapel met inrichting uit de bouwtijd. Talrijke oude meubels, schilderijen en wandtapijten, zie Voorlopige Lijst. Van de naar ontwerp van Marot aangelegde tuinen, na 1813 in romantische landschapsstijl gewijzigd, zijn bewaard gebleven. Voor het paleis twee gebeeldhouwde sfinxen met putti en in het park beelden van stroomgoden. Voor het hek voorts twee zandstenen siervazen, eind 17e eeuw. Achter het paleis twee marmeren siervazen uit dezelfde tijd, naar ontwerp van Marot, uitgevoerd door J. Ebbelaer. In de kapel een eenklaviers huisorgel, in 1750 gemaakt door J. Bruydegom. Omstreeks 1800 voorzien van een nieuwe kas. Gerestaureerd door de fa. Leeflang te Apeldoorn in 1981.
Op het hoofdgebouw, in houten klokkenstoel, klok van G. Schimmel gemaakt in 1686. Tevens een mechanisch torenuurwerk uit het eerste kwart van de 20e eeuw van anonieme maker. Aan de zijgevel van het oostelijk paviljoen in smeedijzeren sierstoeltje een klok van een anonieme gieter uit 1732. In de Koninklijke Stallen een klok van J. Taylor gemaakt in 1909.
Het Honinklijk paleis Het Loo of het Nieuwe Loo (Koninklijk Park 1) werd in 1685-'86 in opdracht van stadhouder Willem III gebouwd in classicistische vormen naar plannen van Jacob Roman. In die tijd kwam het centrale, vierkante corps de logis tot stand, waarvan het middenrisaliet is voorzien van een fronton en een klok (Gerhard Schimmel, 1686). Aan weerszijden van de voorhof verrezen langgerekte zijvleugels, die oorspronkelijk met kwartronde colonnades waren verbonden met het corps de logis. Haaks op de zijvleugels werden dienstvleugels met hoekpaviljoens gebouwd. Nadat Willem III in 1689 ook koning van Engeland was geworden, liet hij in 1691-'94 vier nieuwe paviljoens optrekken tussen het corps de logis en de zijvleugels. Daarin werden onder meer een nieuwe eetzaal, een schilderijengalerij en een kapel ondergebracht. De colonnades werden verplaatst om te dienen als afsluiting van de boventuin. Toen het paleis in 1807-'09 als zomerverblijf werd ingericht voor Lodewijk Napoleon heeft men het geheel gepleisterd. Koning Willem III liet in 1875 aan de oostzijde een aanbouw met kunstzaal optrekken. Bij een verbouwing in 1911-'14, naar plannen van rijksbouwmeester C.H. Peters, verhoogde men het hoofdgebouw en de paviljoens met een lage verdieping. In 1977-'84 werd naar plannen van J.B. baron van Asbeck een ingrijpende reconstructie uitgevoerd van de toestand rond 1700, waarbij het gebouw werd ontpleisterd. Het paleis kreeg een museale functie.Voor de intendanten van Het Loo werd in 1829-'30 het Kleine Loo (Zwolseweg 1) gebouwd, een door H.J. Lijssen ontworpen gepleisterd eenlaags huis in neoclassicistische stijl. Naar ontwerp van C.H. Peters kwamen in 1907-'09 de Koninklijke stallen (Koninklijk Park 1) tot stand. Van dit grote U-vormige complex met hoekpaviljoens heeft de lange vleugel een open galerij en een middenpaviljoen met tentdak en dakruiter, voorzien van een uurwerk en een klok (J. Taylor, 1909). De wit geschilderde gevelvlakken met speklagen van rode baksteen vertonen neorenaissance- en jugendstil-details. Het complex onderging in 1914 enige veranderingen. Rond de basse-cour staan enkele bijgebouwen uit die tijd, waaronder een ziekenboeg, een garage en - aan de kant van Het Loo - een fraai gedetailleerde poort.
