Sarphatipark

Midden in het Amsterdamse stadsdeel de pijp ligt het rechthoekige Sarphatipark. Het park is in 1888 vernoemand naar de arts, weldoener en stedenbouwer Samuel Sarphati. 

Sarphatipark
Het Sarphatipark is in 1886 aangelegd als groenvoorziening voor de bewoners van de arbeiderswijk De Pijp. Het park ligt ingebed in het rechtlijnige stedenbouwkundige patroon van De Pijp en de oppervlakte beslaat exact twee bouwblokken. Het is een langgerekt parkje in sjabloonmatige landschapsstijl met ovale en boonvormige gazons. De stijl van dit park doet, evenals die van het Westerpark dat ook is uitgevoerd door J.G. van Niftrik, sterk denken aan de vormprincipes die E. André in zijn boek 'L'Art des jardins: traité général de la composition des parcs etjardins' uit 1879 beschrijft.
In het begin van de jaren negentig van de twintigste eeuw is het park gerenoveerd en gedeeltelijk voorzien van nieuwe beplanting.

Monument
Bijzonder is het koepelvormige monument in het park, ter nagedachtenis aan de Amsterdamse wethouder van volkshuisvesting dr. Samuel Sarphati (1813-1866).
Naar idee van de architect I. Gosschalk ontwierpen J.R. de Kruyff en L. Breier een gedenkteken in Obernkircher zandsteen met granieten zuiltjes om een bronzen borstbeeld van de beeldhouwster S.H.J. Stracké-van Bosse; een fraai staaltje van ambachtelijke, historiserende kunst(nijverheid) uit de late negentiende eeuw. Het werd in 1887 opgericht op initiatief van een andere Amsterdamse weldoener: A.C. Wertheim, voor wie op zijn beurt weer een monument werd opgericht in het Wertheimpark vlakbij de Hortus Botanicus.

Samuel Sarpahti
Dr. Sarphati legde in de negentiende eeuw de grondslag voor een meer actieve gemeentepolitiek op het gebied van stadsontwikkeling en sociale woningbouw in Amsterdam. Als arts en apotheker was hij zich bewust van de relatie tussen de slechte hygiënische toestand in de binnensteden en de volksgezondheid. In een periode van zogenaamde laissez- faire politiek zette hij zich als particulier bijzonder in voor een planmatige aanpak van de stedenbouw, die, in die tijd, voornamelijk in handen was van speculanten.
In 1847, in een tijd dat de grachten nog een van de belangrijkste stortplaatsen waren voor huis- en marktvuil, legde hij de grondslag voor een particulier georganiseerde vuilophaaldienst.
In 1852 richtte hij de Vereeniging voor Volksvlijt op, die dank zij zijn bemoeienissen, tussen 1859 en 1864 een eigen expositieruimte kreeg naar voorbeeld van het Engelse Christal Palace: het Paleis voor Volksvlijt van architect Cornelis Outshoorn.
Vervolgens ontwierp Sarphati een - ten dele uitgevoerd - plan voor een representatieve stadsuitbreiding in de buurt van het Paleis voor Volksvlijt aan beide zijden van de Amstel.
Daarnaast bemoeide hij zich met tal van zaken zoals de oprichting van twee broodfabrieken, een handelsschool en een duinwaterleidingbedrijf.

Ontstaan van het park
De ontwerper van het Sarphatipark, J.G. van Niftrik, had in 1867 een plan voor Amsterdam gepresenteerd voor een stadsuitbreiding, bestaande uit een groene gordel om de stad, met wandelparken en woonhuizen voor de betere stand en enkele arbeiderswijken. Dit werd echter in 1876 vervangen door een raamplan van de directeur Publieke Werken J. Kalff, dat uitging van bouw door particulieren en leidde tot wijken als De Pijp, de Kinkerbuurt, de Staatsliedenbuurt en de Dapperbuurt.
De Pijp was voor Sarphati een schoolvoorbeeld van de verfoeide huisjesmelkersmentaliteit, met slecht geventileerde woningen in gesloten huizenblokken aan smalle straten, en weinig groen.
Voor het stratenpatroon werd gemakshalve het oude slotenpatroon van de polders aangehouden. Het Westerpark, het Sarphatipark en het Oosterpark zijn nog te beschouwen als compensaties van het wegvallen van het groene gordelplan en het moet voor Van Niftrik een schrale troost zijn geweest om voor twee van deze parken een ontwerp te mogen maken.