Inleiding
Voormalig KANTOORGEBOUW, in 1912 opgetrokken in opdracht van de N.V. Ant. Jurgens Margarinefabrieken naar ontwerp van de Amsterdamse architect Charles Estourgie (1884-1950) in aan de art nouveau en de art déco verwante vormen. Na de sluiting van de margarinefabrieken komt het gebouw in handen van Philips dat er een Vrije-academie-gebouw vestigt. In 1979 wordt het pand overgedragen aan de gemeente Oss die het voor verschillende doeleinden verhuurt. In 1997 volgt dan een verbouwing waarbij het gebouw ook geschikt wordt gemaakt voor optredens.
Omschrijving
Zeer groot en langgerekt pand op een ruwweg rechthoekige grondslag en bestaande uit verschillende bouwvolumes onder platte en sheddaken. Hoog opgetrokken centrale ruimte omgeven door lagere zijruimtes. Alle ruimtes beslaan slechts één bouwlaag al verschillen zij onderling wel in hoogte. Risalerende ingangspartij met lichtbeuk en omlijste ingangspartij met vleugelpaneeldeur. Goot op bewerkte houten klosjes. Architraaf met metseldecoratie. De voorgevel is symmetrisch ingedeeld. De ruimtes die de ingangspartij flankeren hebben vensters met gedrukte bogen en sluitstenen. De zijvleugels rond de grote centrale ruimte zijn alle zeer laag en hebben kleine, recht gesloten vensters. Aan de achterzijde zijn de vensters groter van oppervlak. Intern is de indeling nog origineel. In de hal na de ingang is een groot tegeltableau in art nouveau-vormen aangebracht met daarop een verheerlijking van de intercontinentale export van de margarinefabriek. Onder de initialen AJ (Antoon Jurgens) zijn de vrouwelijke personificaties van de continenten Europa, Azië en Afrika afgebeeld. Onder deze personificaties een koe, een olifant en een sfinx. Het tableau is onder de linker voorpoot van de olifant gesigneerd met de initialen D.H. Het meest opvallende aspect van het interieur is de zeer grote en hoog opgetrokken centrale hal die tot kantoorruimte voor het administratief personeel diende. Deze hal was oorspronkelijk overdekt met een constructie van vier dwarsgelaatste zadeldaken met pannen en in het midden glas. Extern werd elke eindgevel daarvan bekroond met een gemetselde wand eindigend in een aparte rondboog. Uitsparingen met daarin een rond venster zorgden voor extra lichttoetreding. In het metselwerk zijn de dichtgemetselde ronde vensters nog zichtbaar. De centrale hal heeft in het plafond drie glasvlakken die weer met glazen sheds overdekt zijn die voor een aparte lichtval zorgen. Intern is verder nog de ingebouwde kluis vermeldenswaardig die zich aan de aan de westelijke zijde voor de centrale hal bevindt. Aan het pand is in de loop der jaren extern nogal wat gewijzigd. In de oorlog werd het gehele gebouw van platte daken voorzien. Onduidelijk is nog of dit ten gevolge van opgelopen schade is gebeurd. Tevens werd het zich aan de oostelijke zijde bevindende woonhuis van Henri Jurgens, ook bekend als huize Kio, gesloopt. Van de exotische tuin die zich aan de achterzijde hiervan bevond resteert nog slechts weinig. Het geheel is nu als parkje ingericht.
Waardering
Het voormalige kantoorpand is als enig overgebleven onderdeel van de voormalige margarinefabriek van Anton Jurgens van algemeen cultuur-historisch en sociaal-economisch belang. Verder heeft het gebouw cultuurhistorische waarde als bijzondere en vroege uitdrukking van de typologische ontwikkeling van het kantoorgebouw. Het kantoorgebouw heeft als vroeg voorbeeld en bijzonder bouwtype architectuurhistorisch belang vanwege de plaats in het werk van de landelijk belangrijke architect Charles Estourgie. Als vroeg voorbeeld van het bouwtype is het kantoorgebouw zeer zeldzaam. Het is ondanks de wijziging van de bedakingen tijdens de Tweede Wereldoorlog nog redelijk gaaf bewaard gebleven.
Industriegebouwen. Van de belangrijke oude industrieën van Oss resteert nog weinig. Langs het spoor op het terrein van Organon staan nog enkele delen van de exportslagerijen Zwanenberg en Hartog (Gasstraat 10). Het oostelijke deel werd omstreeks 1916 gebouwd naar plannen van Ch. Estourgie. Het voorm. kantoor van de margarinefabriek Van den Bergh (Molenstraat 13-15), met eclectische vormen en zinken dakvensters, werd in 1888 gebouwd naar plannen van H.R. Hendriks. Het voorm. kantoorgebouw van de margarinefabriek Jurgens (Kruisstraat 15), met jugendstil-tableau bij de ingang, dateert van 1912 en is een ontwerp Oss, R.K. begraafplaats, grafmonumenten van de familie Jurgens van Ch. Estourgie. De voorm. watten-kapokfabriek Fa. Gebr. van den Bergh, later tapijtfabriek Bergoss, heeft een fraai kantoorgebouw (Bram van den Berghstraat 22) uit 1919. O. Leeuw maakte het ontwerp in een eigen stijl met art deco-invloeden. Erachter liggen enkele hallen met shedconstructies en een productiehal met lichtrups, gebouwd omstreeks 1915.
