Een Haagse Affaire

Schade en schandpaal Roddel en achterklap

Zeden in de Gouden Eeuw Seks op dun ijs

High Society rond de vijver Knus op de Kneuterdijk

ITIN Social

  • Gerard Verbeek
  • Truus Gerritsen
  • Ans Hazenbrouck

Nog geen reacties

Een Haagse Affaire

Introduction

Schade en schandpaal

Wat is er nu nog spannender dan een goed schandaal? Story, Privé, WTF.nl: er wordt heel wat afgeroddeld rond de privé-levens van beroemdheden. Vooral roddels rond het liefdes- en seksleven van de sterren vinden gretig aftrek bij de grote bladen en televisierubrieken. Hoewel genadeloos, kan de schandpaal hierbij een flinke PR-boost opleveren. Wat op korte termijn een ongunstig roddelverhaal lijkt, kan op de langere termijn net het zetje zijn dat nodig was om een carrierre weer nieuw leven in te blazen. Roddel en achterklap zijn natuurlijk van alle tijden, maar kon vroeger wel een heel andere uitwerking hebben. Zo was Den Haag in de jaren na 1700 in de ban van de rechtszaak tegen de society-dames Sophia van de Maa (moeder), Sophia van Noortwijck (dochter) en diens minnaar Salomon Pereira, een rijke, getrouwde Jood. Een wereld waarin eer, geld en politiek sterk met elkaar verweven waren en een vrouw letterlijk de dans om konden doen. Evenals tegenwoordig werden vrouwen meer dan mannen met de nek aangekeken na vermeend losbandig seksueel gedrag, maar konden vrouwen destijds zelfs vervolgd worden voor zaken als overspel en buitenechtelijke relaties. Hoezeer je op je tellen moest passen hing ook sterk af van je afkomst en economische positie.

De Gouden Eeuw was een tijd waarin door de ongekende welvaart een nieuw patriciaat was ontstaan van rijke families die gezamenlijk een nieuwe bovenklasse vormden. De hogere rangen hadden zich al rond het midden van de zeventiende eeuw gesloten voor sociale ‘nieuwkomers’ zoals de Van der Maa’s en Van Noortwijck’s. Hoe rijk ze ook waren geworden, ze hoorden er niet helemaal bij en al helemaal niet als ze openlijk onzedelijk gedrag vertoonden en zich op deze manier onhuwbaar maakten in de ogen van de tijdsgeest.

De snelle sociale stijging van de Van der Maa’s en Van Noortwijcks was gepaard gegaan met een aantal opzienbarende schandalen rond corruptie van vader Ijsbrant van Noortwijck en diens vermeende zelfmoord in 1679. Dit betekende dat het met de eer van moeder en dochter al slecht gesteld was, lang voordat de schandalen van de jaren 1700 aan het licht kwamen. Toen het vermeende losbandige gedrag van moeder en dochter Sophia via de rechtzaak aan het licht kwam, was de affaire het gesprek van de dag in roddelend Den Haag.

 

Beleef dit verhaal aan de hand van de originele stukken in de tentoonstelling 'Het Geheugenpaleis' in het Nationaal Archief.

Zeden in de Gouden Eeuw

Afgaande op de vele schilderijen met losbandige taferelen en ontblote boezems, is de Gouden Eeuw makkelijk voor te stellen als een tijd waarin vrij met seks en zeden werd omgegaan. Buitenlandse bezoekers die de Republiek aandeden schetsten vaak het beeld van de vrije en zelfs bazige Hollandse vrouw. Inderdaad genoten Hollandse vrouwen die niet door huwelijk aan een man gebonden waren, relatief veel vrijheid, vooral in het economische leven. In het geval van moeder en dochter Sophia betekende dit dat zij, mede door hun financiele onafhankelijkheid, een voor die tijd vrij en losbandig bestaan konden leiden. Een leven dat zeker niet uniek was in de hogere kringen van de Haagse society, maar wat door het proces en de vele spotprenten, hoonschriften en liedjes die over de uitspattingen van moeder en dochter rond gingen, extra in de schijnwerpers kwam te staan. In dit geval kwam er nog bij dat moeder Sophia haar dochter tot het losbandige gedrag zou hebben aangezet om haar ongeschikt te maken als huwelijkskandidaat. Als Sophia ongehuwd bleef zou het merendeel van de erfenis van Ijsbrand namelijk aan moeder Sophia toekomen, zoals in het testament was vastgesteld. Destijds werd het aanzetten tot overspel zwaarder bestraft dan het plegen ervan. Moeder Sophia kreeg dan ook de hoogste straf en verdween levenslang in het tuchthuis van Gouda. Sophia’s minnaar Salomon kwam na drie jaar vrij na een enorme boete te hebben betaald en Sophia kwam er vanwege haar jeugdigheid het best vanaf met haar vrijheid na het betalen van 10.000 gulden. Het leven in Den Haag moet voor haar echter onhoudbaar zijn geworden. De stortvloed aan gedichten en liedjes over haar vermeende uitspattingen die ook na het proces nog rond gingen, doen moderne roddel en lastercampagnes schraal afsteken tegenover het publicatiegeweld rond deze affaire. De hele zaak kreeg nog een extra smeuige wending toen bleek dat mr. Andries Hofland, de advocaat-fiscaal die het onderzoek namens het Hof van Holland leidde, en de substituut-griffier mr. Simon Rosenboom, die commissaris in de zaak was geweest, ook munt hadden proberen te slaan uit de hele zaak. Andries Hofland had Sophia uit geldbejag gedwongen met zijn enige zoon te trouwen. Na een aanklacht door Sophia en grondig onderzoek werden beide heren uit hun functies ontheven. Dit geeft aan dat het proces meer was dan een maatschappelijke veroordeling van onzedelijk gedrag, maar dat juridische en persoonlijke belangen vaak hand in hand gingen. 

High Society rond de vijver

Alle belangrijke plaatsen in het verhaal van Sophia van Noortwijck bevonden zich in het Hofgebied binnen een straal van 500 meter van het Haagse Binnenhof, waar het Hof van Holland zetelde. Sophia woonde samen met haar moeder op de Kneuterdijk (op de hoek Hoge Nieuwstraat). Op basis van de plaatsbeschrijving die de commissarissen van het Hof van Holland opstelden na de arrestatie van Sophia en haar moeder op 2 juli 1700, is de plattegrond van het huis en zijn inrichting goed te reconstrueren. Het was een groot huis dat rijk was ingericht met dure tapijten en schilderijen aan de wanden, en mooie meubelen en kasten. De Kneuterdijk en het Lange Voorhout waren een van, zo niet de rijkste buurt in Den Haag rond 1700. Wie geld had, bezat of huurde een huis in de buurt van het Binnen- of Buitenhof. Sophia en haar moeder woonden dus in het hart  van het mondaine Den Haag, op een bruisende plek waar iedere stap die zij zetten nauwelijks ongemerkt aan de aandacht van het voorbijtrekkende publiek kon ontsnappen.

Het huis van Jacob Pereira, waar ook Salomon inwoonde, stond op het Korte Voorhout, op de hoek met het Blijenburg.  Maar Salomon gaf veel geld uit en had in het Haagse veel schuldeisers, waardoor hij vanaf 1699 genoodzaakt was steeds elders te verblijven. Ook de onderzoeksrechter in het proces, mr. Adriaan Pieter de Hinojosa, woonde in de buurt. Zo onder het toeziend oog van het Hof van Holland leefden Salomon, Sophia en haar moeder op een hete vulkaan, die elk moment kon uitbarsten.

Circa:
Nee

Adres

Lange Voorhout 21
2514 EB Den Haag
Nederland

Tags

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 1