Onder Napoleons laars

Franse annexatie Napoleon verovert Europa

Het continentaal stelsel 1806-1814 Geen handel met Groot-Brittanië

Forten Pas op voor het Verenigd Koninkrijk

ITIN Social

  • Gerard Verbeek
  • Truus Gerritsen
  • Ans Hazenbrouck

Nog geen reacties

Onder Napoleons laars

Introduction

Franse annexatie

Aan het eind van de 18de eeuw annexeerde Frankrijk onder keizer Napoleon grote delen van Europa. Omdat hij steeds bedacht was op een aanval vanuit Engeland op de kusten van Frankrijk, België en Nederland, liet Napoleon bestaande havens en forten verbouwen en nieuwe forten aanleggen. Tot een Britse aanval kwam het echter nooit: de forten deden vooral dienst als wapenopslagplaats en als verblijfplaats van het Franse leger.

Het continentaal stelsel 1806-1814

Het continentaal stelsel (Frans: Blocus continental) was opgezet als een poging om alle handel tussen het Europese continent en Groot-Brittannië onmogelijk te maken. Het stelsel kwam neer op een embargo op alle Britse producten en duurde van 1806 tot 1814. De bedoeling van de maatregel was de economie van het Verenigd Koninkrijk te ontwrichten, maar dat bleek te mislukken.

Forten

Napoleon liet langs de gehele Noordzeekust een groot aantal forten en versterkingen bouwen of verbouwen. De keizer wees de havens van Medemblik, Hellevoetsluis en Den Helder aan tot oorlogshavens voor de bouw en uitrusting van oorlogsschepen. Ook in België liet hij forten bouwen, zoals het fort in Oostende, dat zijn naam droeg (en nog steeds draagt). Tegenstander Engeland liet zich niet onbetuigd. Om het gevaar van een invasie van de Franse legers te bezweren, werden ook langs de Engelse kust forten, wachttorens en versterkingen aangelegd. De Britten vrezen dat Napoleon het Kanaal zal oversteken en tekenen deze angst 'van zich af' in een overvloedig aantal karikaturen. Het bezoek van Napoleon in 1811 aan Nederland hangt nauw samen met dit thema. Hij reist immers af naar Holland om te kijken hoe het is gesteld met de verdediging van de kust en of van hieruit een invasie van Engeland mogelijk is.

Door een aantal wervelende militaire campagnes wist Napoleon grote delen van Europa onder zijn gezag te plaatsen. Naast de lasten die de Franse overheersing van Europa met zich meebrachten, maakten veel landen voor het eerst kennis met moderne ideeën over burgerrechten en de rol van de staat. Hiernaast tekenden de eerste signalen van een verenigd Europa zich af. 

Gedurende de eeuwen voorafgaand aan de komst van Napoleon rond 1800 waren de Europese machten verwikkeld in een lange reeks van zogenaamde ‘beperkte’ oorlogen. Oorlogen werden besloten in seizoensgebonden campagnes en de moeizame verovering van vestingen. Zelden werd een staat verpletterend verslagen. Oorlogen kwamen ten einde aan de onderhandelingstafel waar in de meeste gevallen beide partijen op elkaar moesten inleveren en niemand al zijn oorlogsdoelen wist te behalen. Van een  Europa dat was verenigd onder één macht of heerser was sinds de Romeinse tijd geen sprake meer geweest.

Deze toestand veranderde ingrijpend door de Franse veroveringen die in het kielzog van de Franse Revolutie plaatsvonden, maar met name na de opkomst van Napoleon. Binnen enkele jaren wist hij grote delen van Europa onder Frans gezag te brengen en rolde hierbij hele keizerrijken op.

Code Civil en achternamen

Naast deze militaire successen heeft Napoleon ook maatschappelijk veel teweeg gebracht. In veel Europese landen introduceerde hij bijvoorbeeld een burgerlijk wetboek, oftewel de Code Civil. In Nederland hebben veel mensen hun achternaam te danken aan dit wetboek. De Code Civil vereiste namelijk dat alle burgers die bij de burgerlijke stand werden ingeschreven, ook een achternaam hadden. In Nederland wordt vaak gedacht dat veel absurdistische of humoristische achternamen het gevolg zijn van lieden die hun eigen naamgeving niet al te serieus namen en uit verzet tegen de Franse bezetter de gekste namen bedachten. Dit is echter een mythe; gekke namen zoals Poepjes of Naaktgeboren kwamen al voor de invoering van de Code Civil in 1811 in Nederland voor. Waarschijnlijk zijn het verbasteringen van buitenlandse namen. Het Duitse Nachgeboren (zoiets als Posthumus) is bijvoorbeeld in het Nederlands Naaktgeboren geworden. 

De dienstplicht en het Continentaal Stelsel

Ondanks de nieuwe rechten die burgers verworven onder Napoleon, hadden de bezette landen veel te lijden onder de Franse overheersing. Dit kwam voornamelijk door de gevolgen van Napoleons veldtochten voor de inwoners van de bezette gebieden en door de invoering van het Continentaal Stelsel. Landen als Nederland moesten grote aantallen manschappen en middelen beschikbaar stellen om Napoleons veroveringen mogelijk te maken. Duizenden jonge Nederlandse mannen zijn hierdoor omgekomen, de meesten tijdens de barre terugtocht uit Rusland in 1812.

Hoewel Napoleon op het Europese vasteland met zijn gigantische legers oppermachtig was, legde hij het op zee keer op keer af tegen de oppermachtige Britse marine. In 1806 kwam Napoleon met het plan om Groot- Brittannië niet langer met militaire middelen proberen  te verslaan, maar door middel van economische oorlogsvoering. Door de invoering van het zogeheten Continentaal Stelsel probeerde hij het Europese vasteland op slot te zetten door elke handelsactiviteit met Engeland te verbieden. In Napoleons eigen woorden was de kern van het idee “het overwinnen ter zee middels heerschappij ter land”.

De douane

Napoleons plan om duizenden kilometers Europese kustlijn te bewaken tegen handel- en smokkelwaar bleek echter compleet onhaalbaar. Voor de bewaking van de grenzen was in Frankrijk al in 1791 het zogenoemde ‘Douanes Nationales’ corps opgericht. In 1804 vormde Napoleon dit corps om tot de ‘Douanes Imperiales’. Het aantal douaniers steeg explosief met de invoering van het Continentaal Stelsel; naast de grensbewaking waren ze immers nu ook verantwoordelijk voor de kustbewaking.

Hoewel Napoleon zijn eigen broers op verschillende Europese tronen zette, kon hij niet voorkomen dat er handel met Engeland werd gedreven. In het geval van zijn broer Lodewijk, de koning van Holland, ondervond Napoleon zelfs felle tegenstand om het Continentaal Stelsel te handhaven. Lodewijk stelde het belang van zijn Hollandse onderdanen doorgaans boven het belang van zijn oudere broer. In 1810 kostte dit hem uiteindelijk de Hollandse troon, waarna Nederland bij het Franse Keizerrijk werd ingelijfd.

Hoewel de handel met Engeland dus nooit helemaal stil is komen te liggen, was het Continentaal Stelsel desastreus voor de Nederlandse economie, die altijd sterk afhankelijk was geweest van de overzeese handel. Voor de Engelsen betekende de terugloop van de Europese handel dat ze in toenemende mate afhankelijk waren van de handel met de rest van de wereld. Mede hierdoor werd Engeland gedwongen om haar vleugels over de hele wereld uit te spreiden en kon de zeevarende natie zich tijdens de 19e  eeuw opwerpen als de machtigste natie ter wereld. 

Fort Europa’

De invoering van het Continentaal Stelsel had de Engelsen dus geenszins op de knieën gekregen. Sterker nog, Napoleon vreesde in toenemende mate dat de Engelsen zelf een invasie van het Europese vasteland zouden wagen. Hij liet een hele reeks forten langs de Europese kustlijn bouwen en versterkte belangrijke havensteden. In Nederland wees Napoleon de havens van Medemblik, Hellevoetsluis en Den Helder aan als oorlogshavens. Het bezoek van de keizer aan Nederland in 1811 hing nauw met dit initiatief samen. Aangezien de Britten samen met de Russen in 1799 een inval in Noord- Holland hadden gewaagd, vreesde Napoleon dat de geallieerden nog een keer een dergelijke poging zouden ondernemen. Voor de provincies buiten Holland had Napoleon dan ook weinig interesse tijdens zijn bezoek.

Na de desastreus verlopen veldtocht van Napoleon naar Rusland in 1812 keerde het tij. Na zijn nederlaag  tijdens de Volkerenslag bij Leipzig in 1813 moest hij in april 1814 afstand doen van zijn keizerstitel en werden de door de Fransen bezette gebieden in Europa, ‘bevrijd’. Eind 1813 hadden de meeste Franse troepen Nederland al verlaten en in de eerste helft van 1814 was ook de laatste Nederlandse garnizoensstad ontruimd. Na zijn verbanning naar Elba maakte Napoleon in 1815 een spectaculaire comeback van honderd dagen die eindigde met zijn definitieve nederlaag bij Waterloo. Hij sleet zijn laatste levensdagen op St.Helena, ver weg van het Europese vasteland. Het zou nog tot de Duitse veroveringen tijdens de Tweede Wereldoorlog duren voordat grote delen van Europa weer onder één gezag kwamen. Na de nederlaag van nazi-Duitsland werden in de jaren vijftig de eerste stappen gezet richting een echt samenwerkingsverbond tussen Europese landen. Dit verbond kennen we tegenwoordig als de Europese Unie.

    

 

 

Jaar:
1796 / 1815
Circa:
Ja

Tags

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 1