Bijzondere musea - het Bijbels Museum

Een van de vele musea die Amsterdam rijk is, is het Bijbels Museum, fraai gelegen aan de Herengracht op een van de duurste plekjes binnen de fameuze grachtengordel. Het museum bestaat al sinds 1851 en is daarmee een van de oudste musea van Nederland.

Bij aankomst vallen gelijk de twee bijzonder fraaie panden op waar het museum in gehuisvest is. De panden maken deel uit van vier oude koopmanshuizen, de Cromhouthuizen. Deze huizen met de opvallende zandstenen halsgevels zijn recent gerestaureerd, waarmee ze in dubbel opzicht een museum zijn.

In opdracht van koopman Jacob Cromhout zijn ze ontworpen door Philip Vingboons (1607-1678), de belangrijkste Amsterdamse bouwmeester in de Gouden Eeuw.

Staatsietrap

Ook kunstminnaars die op zich weinig met de bijbel hebben, komen aan hun trekken: in het museum vallen vooral het prachtig geornamenteerde plafondstucwerk op in vele kamers en zalen, evenals de heel bijzondere, elliptisch gedraaide Engelse staatsietrap die vanuit de marmeren hal naar de verdiepingen voert, de twee originele 17e eeuwse keukens en, last but not least, de mooie, grote binnentuin met ‘bijbelse’ planten.

Een hoogtepunt vormen de twee kamers met prachtige plafondschilderingen van de grote meester Jacob de Wit (1695-1754). Jammer dat de harde blauw-groene kleur van de sierlijke leuningen nogal detoneert met de rest van de in gedempte bruine tinten uitgevoerde staatsietrap. Het blauw-groen schijnt de oorspronkelijke kleur te zijn geweest.

Inwendige zending

De basis van de collectie gaat terug naar het initiatief van predikant Leendert Schouten (1828-1905) die een model van het Tabernakel had laten maken en het model in 1851, aangevuld met een collectie joodse en Egyptische oudheden, openstelde voor het publiek. Na zijn dood is dit geheel als reizende tentoonstelling door het land gegaan tot het in 1925 een vaste plek kreeg op de Hemonylaan in Amsterdam, bij de Centrale Bond voor Inwendige Zending en Christelijk Maatschappelijk Werk.

In 1975, toen de Bond inmiddels was opgeheven, ontfermde het Nederlands Bijbelgenootschap (NBG) zich over het museum. Het NBG was toen gevestigd in de twee Amsterdamse grachtenpanden. In 1977 werd het museum zelfstandig en in een stichting ondergebracht. Een aantal jaren geleden heeft het museum de panden van het NBG, dat inmiddels naar Haarlem was verhuisd, overgenomen.

Schapen zonder herder

De zalen op de benedenverdieping zijn veelal gewijd aan tijdelijke exposities. Zo was er tijdens mijn bezoek de tentoonstelling Het goddelijke nabij, Oude iconen in particulier bezit. Verder op deze verdieping een vitrine met aandoenlijk ogende zondagsschoolboekjes. Titels als Schapen zonder herder, De liefde zoekt zich zelve, Uit nood en dood gered en de fraaie en nu nostalgisch aandoende tekeningen op de voorkaften duiden er op dat de boekjes uit de periode 1900 – 1950 moeten zijn. De bekende uitgeverij Callenbach was de uitgever van dit soort boekjes en andere christelijke literatuur.

In het souterrain van het achterhuis zijn de twee keukens te vinden. Een unieke situatie, want de twee keukens dateren uit de bouw van het pand in 1662. In de grote keuken valt vooral de oude oven op, die tot het plafond reikt. De kleine keuken is bijzonder omdat er zich een schouw met een open vuurplaats in bevindt.

Het allerbelangrijkst is echter de aanwezigheid in de keukens van een ingemetseld fornuis, destijds een nieuwe uitvinding waarmee het eten op een andere, aanzienlijk genmakkelijker, manier bereid kon worden.

Tempel van Salomon

Op de tweede en derde verdieping staan in diverse zalen modellen van tempels opgesteld, waaronder restanten van het model van de Tempel van Salomon uit 1728(!), een heel groot model van de Tempelberg en het tot over de grenzen bekende model van het Tabernakel.

Een zaal is gewijd aan de geschiedenis van de bijbel in de Nederlanden en aan de wijze waarop vertalingen tot stand komen. Woorden in het oorspronkelijk bijbels Hebreeuws blijken in achtereenvolgende vertalingen soms volkomen verschillend vertaald te worden. Niet zo bevreemdend, omdat vertalingen altijd een bepaald tijdsbeeld weergeven. Niet alleen inzichten in (oude) talen veranderen, maar ook opvattingen over de wijze waarop vertaald moet worden.

Vanzelfsprekend zijn er ook verschillende soorten bijbels te zien. Een van de oudste is de Delftse Bijbel uit 1477. De Van Liesveldt-bijbel uit 1532 is de eerste bijbel die volledig in het Nederduits geschreven werd. Toen in 1548 de Leuvense Bijbel tegelijkertijd verscheen met de concurrerende Keulse Bijbel was de boot aan: de vertaler van eerstgenoemde Bijbel liet in het voorwoord de weinig christelijke opmerking plaatsen dat ’iedereen moet oppassen voor de Nederduitse en Waalse Bijbels.’

Spreekwoorden

Op last van de Staten-Generaal verscheen in 1637 de alom bekende Statenbijbel. De Staten-Generaal bleken namelijk niet tevreden te zijn met de bestaande vertalingen. Deze bijbel heeft een belangrijk stempel gezet op de ontwikkeling van de Nederlandse taal en cultuur. Denk alleen maar al aan de talloze spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen die op deze versie zijn gebaseerd. Dankzij deze vertaling kreeg het Nederlands zijn definitieve vorm.

Vanzelfsprekend zijn er ook 20e eeuwse bijbelvertalingen, waaronder The Online Bible for Windows CD. Opvallende afwezige is de populaire bewerking en vertaling van sommige delen van de bijbel van de hand van Nico ter Linden.

Verder zijn er in het museum onder meer nog een facsimile van de Dode Zee rollen, enkele mummies en een door Nico ter Linden bewerkt diaklankbeeld te zien. Voor de jeugd is een geurenspeurtocht uitgezet.

Herinrichting

Op dit moment staat een herinrichting en een vernieuwing van de huidige vaste tentoonstelling op het programma. Het is de bedoeling dat bij de herinrichting meer parallellen getrokken worden tussen de drie heilige boeken van de joden, christenen en moslims en dat overeenkomsten tussen de godsdiensten worden benadrukt. Dat kan alleen maar toegejuicht worden. Er is al genoeg bloed gevloeid door religieus fanatisme en in de strijd tussen de verschillende godsdiensten.

De Cultuurbarbaar, jaargang 11, nr. 2, april 2001

Het Bijbels Museum,  Herengracht 366-368 Telefoon: 020 6242 436. Het Bijbels Museum is 6 dagen per week geopend van dinsdag tot en met zondag van 10.00 tot 17.00 uur. Zon- en feestdagen van 11.00 tot 17.00 uur. 

www.bijbelsmuseum.nl, info@bijbelsmuseum.nl