De Aad Nuis interviews, (1) architectuur

Medewerkers van Aad Nuis, staatssecretaris van Cultuur van 1994 - 1998, interviewden hem over zijn persoonlijke relatie met diverse cultuuronderwerpen voor het blad De Cultuurbarbaar. Als eerste sprak Rob Docter met hem.

‘De oorsprong van mijn belangstelling voor architectuur en stedenbouw is gelegen in mijn jeugd in Rotterdam. Het bombardement vond plaats toen ik zes jaar oud was. Ik ben net niet uit mijn huis gebombardeerd, want wij woonden juist op het randje van de verwoeste stad, maar ik heb er nog een heel duidelijke herinnering aan.

Rokende puinhopen

Van het Rotterdam van voor de vernietiging bewaar ik nog ik nog enkele statische maar duidelijke portretten in mijn hoofd. Dat die stad, die je zo goed kende en die er altijd geweest was, opeens verdwenen was, heeft diepe indruk op me gemaakt. Van de rokende puinhopen kan ik me niet veel meer herinneren, maar wel de situatie daarna, die jaren geduurd heeft.

In die tijd was Rotterdam een soort donut: woonwijken rondom het centrum die waren blijven staan met in het midden een groot gat. En in dat gat een paar gebouwen die waren blijven staan. Ik denk dat dat een heel fundamentele indruk op me gemaakt heeft.

Het heeft me in ieder geval al vroeg het besef gegeven dat de stad, dat huizen en gebouwen er niet als vanzelfsprekend altijd al waren, maar dat ze gemaakt zijn en dat ze ook stuk kunnen. Dat zelfs een hele stad kan verdwijnen.’

De geschiedenis maakt een stad

‘Het element van de geschiedenis maakt een stad tot een stad. Het is belangrijk om je in de stad door de eeuwen heen te kunnen bewegen. Misschien is dat bewustzijn ook door mijn Rotterdamse ervaringen versterkt. Sommige steden worden heel erg gedomineerd door een bepaalde periode.

Londen bijvoorbeeld is een achttiende-eeuwse stad, Amsterdam is een zeventiende-eeuwse stad. Brugge daarentegen is ouder en een stad als Boedapest is weer ontzettend negentienhonderd. Maar al die steden hebben tegelijk oudere en jongere elementen en die tijdlagen zijn voor een stad erg belangrijk.’

Schielandhuis

‘Rotterdam zal tot in lengte van jaren het beeld van de tweede helft van de twintigste eeuw dragen. Ik zal altijd een merkwaardig soort ontroering voelen bij die stukken die over zijn van voor het bombardement, zoals bij de oude haven. Misschien wel juist omdat de wortels met het verleden zo zwak zijn, zijn ze me zo dierbaar.

Dat merk je ook in Rotterdam zelf: de Rotterdammers zijn ontzettend trots op bijvoorbeeld het Schielandhuis. Op zichzelf is dat helemaal niet zo uniek en er zijn ergens anders vast betere exemplaren te vinden, maar juist omdat het een van de weinige banden met het verleden belichaamt, is het juist in Rotterdam zo belangrijk. Ook het terugbrengen van de contouren van de oude Delftse Poort is daar een voorbeeld van.’

Rivier onmisbaar element

‘Een ander belangrijk en voor mij onmisbaar element in een stad is het water, de rivier. Een stad zonder rivier mist iets essentieels. De rivier was ook ontzettend belangrijk in mijn jeugd. Je moet je voorstellen, de stad was er dus niet, maar wel de rivier en de haven, waar overigens tijdens de oorlog weinige gebeurde, maar waar toch een sfeer hing van de bedrijvigheid en de nostalgie van vroeger jaren. Daar ging je naar toe om rond te kijken en weg te dromen.

De haven was de poort van de wereld . Een heel speciaal gebouw voor mij was het gebouw van de Holland Amerika Lijn, waar nu hotel New York is. Het lag aan de overkant van de rivier en je kon er dus eigenlijk niet bij komen, maar daar lag het, in de verte, met die groene torentjes. Dat was een echt kasteel, waar havenbaronnen woonden, en van waaruit grote schepen de wereld overvoeren.’

Thuis voelen

‘Ik heb in sommige steden heel strek het gevoel me meteen thuis te voelen en in andere weer helemaal niet. Een heel treffend voorbeeld is Londen. Toen ik daar de eerste keer kwam had ik zelfs het gevoel dat ik er eerder geweest was, alsof ik er een vorig leven had doorgebracht. Dat heb ik bijvoorbeeld veel minder met Parijs, hoewel ik daar veel vaker ben geweest.

Een stad waar ik me vanaf het begin af aan niet prettig voelde is Brussel. Pas later heb ik me gerealiseerd dat die stad niet aan een rivier ligt en dat dat wel eens de reden zou kunnen zijn. Toen ik in 1951 in Amsterdam ging studeren was Rotterdam eigenlijk nog leeg. Pas veel later heeft een nieuwe Rotterdammer, Van der Staay van het Sociaal Cultureel Planbureau, die toen directeur van de Rotterdamse Kunststichting was, me opnieuw Rotterdam leren zien.

Wederopbouw

Het nieuwe Rotterdam van na de oorlog. De nieuwe binnenstad was er al een tijdje, maar die kende ik eigenlijk nog niet. Ik ben de na-oorlogse architectuur daarna steeds meer gaan waarderen. Het is ook leuk dat dat stadsdeel nu zelfs al een zekere gelaagdheid begint te krijgen: er zijn per slot van rekening na 1945 al heel wat opvattingen over architectuur en stedenbouw de revue gepasseerd.

Dat is in zeker opzicht een zegen, want daardoor zit er meer variatie in de stad dan wanneer de plannen van de visionaire mensen die de wederopbouwplannen voor Rotterdam hebben ontworpen onverkort zouden zijn uitgevoerd. Dan was Rotterdam een stad uit één stuk geweest.’

Voorkeur voor bouwstijlen

‘Een voorkeur voor bouwstijlen heb ik eigenlijk nooit zo gehad. Dat is ook zo als ik een boek lees of naar muziek luister. Ik vraag eerst aan mezelf of ik het mooi vind of indrukwekkend en pas vervolgens vraag ik me af hoe dat dan komt. Ik heb nooit van te voren een voorkeur voor een bepaalde stijl of stroming.

 Ik stel me onbevangen op en vraag me pas naderhand af wat het is dat me boeit. Naarmate je jezelf die vraag vaker en indringender stelt kom je natuurlijk wel op het spoor van vaste patronen.    

In zekere zin dragen mensen het spoor van de stad waarin ze geboren zijn. Ik heb wel de indruk dat de fysieke leefomgeving tot op zekere hoogte op mensen van invloed is. Vaak ten onrechte wordt de stad waar je vandaan komt geassocieerd met een bepaalde karaktertrek, zoals de hardwerkende Rotterdammers, de rebelse Amsterdammers.

Middenklasse

Terwijl typische Amsterdammers niet bestaan: Amsterdam is altijd een importstad geweest waarnaar meer dan naar welke plaats ook in ons land kunstenaars, studenten en andere mensen trokken die van die stad iets verwachtten als cultureel centrum.

Ook van Rotterdam ging zo’n zuigkracht uit, maar dan naar mensen die op zoek waren naar werk. Vroeger waren dat voornamelijk mensen van het platteland, grondwerkers, die in de haven werk vonden. Je had in Rotterdam bijna gen middenklasse, die zat weer in Den Haag.

Veel Rotterdamse ambtenaren, onderwijzers en dergelijke woonden zelfs in Den Haag en reisden op en neer. In Rotterdam woonden alleen baronnen en arbeiders, net als vroeger in Brabant en in Drente.’

Invloed van gebouwen op omgeving

‘De invloed die uitgaat van gebouwen of omgevingen is sterk, maar voor een groot deel onderga je die onbewust. Als je elke dag langs een gebouw loopt, dan hoef je niet eens te registreren of je dat mooi vindt of lelijk om er toch de invloed van te ondergaan. Als je erin zit natuurlijk helemaal.

Stel dat je een gebouw onaangenaam vindt en je moet er elke dag langs, dan is dat vast niet goed voor je humeur. Het zou interessant zijn om eens te onderzoeken in hoeverre de fysieke omgeving inderdaad van invloed op mensen is.’

Rechtlijnige Calvinisten

‘Ik heb een heel oude vriend die uit de Zaanstreek afkomstig was. Het type van de rechtlijnige denker, helder, emotioneel beheerst, kortom het beeld dat meestal als Calvinistisch wordt aangeduid. Maar die vriend was helmaal niet Calvinistisch, hij was zelfs zonder Bijbel opgevoed. Hij was uit een Zaans geslacht en in de Zaanstreek zaten al vanaf de zeventiende eeuw atheïsten. En toch vertoonde hij Calvinistisch gedrag.

Ik heb toen de theorie ontwikkeld – naar aanleiding van dat ene voorbeeld, maar dat zijn vaak de mooiste theorieën – dat de Hollanders niet zo rechtlijnig waren omdat ze Calvinisten waren, maar dat het calvinisme zo rechtlijnig is geworden omdat het in die rechte polders tot ontwikkeling is gekomen.’

Rob Docter, hoofd sector Bouwkunst van het ministerie van OCW  

 

Circa:
Nee

Tags

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0