De plofsluis: een brug die geen sluis was, maar een dam moest worden

Mijn Hollandse Waterlinie verkenningen op het Eiland van Schalkwijk.

In mijn eerdere verhalen vertelde ik over mijn verkenningen van het linielandschap van het Eiland van Schalkwijk dat zo rijk is aan overblijfselen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Ik zag en beleefde forten, stellingen en inundatiekanalen rond Tull en Het Waal maar helemaal op het meest noordwestelijke puntje van het Eiland van Schalkwijk ligt nog een bijzondere stuk linie historie. Een stuk historie van 70 meter lang, 40 meter breed en 8,5 meter hoog, bestemd voor éénmalig gebruik…

Groot en niet te vermijden.
Het stuk historie betreft een enorm ‘blok’ beton wat pontificaal over het water van het Amsterdam-Rijnkanaal ligt. Of eigenlijk over een deel van dit kanaal en dat heeft een bijzondere historische oorzaak. Toen ik mijn eerste blik wierp op het gevaarte, vanaf de Vuilcopsekanaaldijk werd het blok voluit beschenen door een gouden najaarszonnetje. Het blok beton wat de naam ‘Heemsteedsebrug’ draagt, leek deels een schakel te vormen tussen twee andere bruggen. Eentje over het Lekkanaal die het ‘vasteland’ verbindt met het Eiland van Schalkwijk en verderop een langer exemplaar over de rest van het Amsterdam-Rijnkanaal. Ik zag grote vrachtschepen met duwbakken passeren onder deze fietsbrug. Het is de Nieuwe Heemstederbrug, welke in de zomer van 2015 is geopend door de directeur van de Tour de France, Christian Prudhomme die ‘toevallig’ in de buurt was vanwege de veelbesproken Grand Départ van het evenement in de stad Utrecht.

Historie
Deze fietsbrug was er eerst niet, en het stuk Amsterdam-Rijnkanaal kanaal waarover de brug is gebouwd evenmin. Het kanaal is in 1982 om het blok beton heen gegraven. De plofsluis werd letterlijk steeds meer een blok aan het been van moderne binnenvaartschepen, maar was te duur om te verplaatsen of te slopen. Helaas heeft tijdens de omlegging onvermijdelijk een deel van de Batterijen aan de Overeindseweg het veld moeten ruimen.
De plofsluis is één van de laatste bouwwerken van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In 1937 werd naar ontwerp van ir. J.P. Jitta begonnen met de bouw als ingenieuze oplossing om te voorkomen dat water vanuit geïnundeerd land weer terug zou stromen in het in de jaren daarvoor gegraven Amsterdam-Rijnkanaal wat al af was en een gedeeltelijke vervanging en verruiming was van het al bestaande Merwedekanaal.

Functie en herbestemming
De plofsluis (officieel de ‘Keersluis te Jutphaas bij km 43’) was eigenlijk geen sluis, maar werd geconstrueerd om éénmalig een dam te kunnen vormen in het kanaal. Het woordje ‘plof’ kan hier letterlijk worden genomen, want als de nood aan de man was kon de bodem van het blok beton worden opgeblazen waardoor de inhoud, zo’n 40.000 ton zand, grind of puin in het kanaal zou worden gestort. Het blok beton wat van afstand zo massief lijkt, is dus een lege huls. De inhoud is verwijderd en voor de huls is een bijzondere herbestemming gevonden. Sinds 1978 wordt in de plofsluis letterlijk nog steeds geploft, want zand, grind en puin is nu vervangen door de schietbanen van schietvereniging Ultrajectum. Er wordt veel geploft, want op de zondagochtend van mijn bezoek stond de parkeerplaats vol met auto’s van schietliefhebbers.
De plofsluis is dus nooit gebruikt waarvoor hij bedoeld was. De bouw was nog in gang bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog en net als zovele bouwwerken van de Nieuwe Hollandse Waterlinie na de oorlog militair strategisch niet meer van belang. Het Betonnen Blok, zoals het bekend staat bij de scheepvaart ligt er onverzettelijk bij. Passerende fietsers tussen Nieuwegein en Houten rijden bij oostenwind 80 meter in de luwte op het fietspad achter de plofsluis, kleinere schepen varen er nog gewoon onderdoor en binnen wordt er toch nog geploft, maar daar hoor je en merk je aan de buitenkant helemaal niets van….