De wereld van de Amsterdamse kunstenaar, 97 - Joseph Sassoon Semah
De wereld van de Amsterdamse kunstenaar, 97 - Joseph Sassoon Semah
in 2020 bezocht ik in de coronatijd het Kunstmuseum Den Haag de tentoonstelling ‘Over Vriendschap…’ met het werk van Joseph Sassoon Semah. In de tentoonstelling bracht hij onder meer 36 architecturale modellen bijeen van huizen, een synagoge, school- en cultuurgebouwen die refereren aan de joods-liberale cultuur van zijn Babylonische voorouders, een cultuur die volgens hem buiten de herinnering amper nog bestaat.
Onlangs bezocht ik de kunstenaar in Amsterdam. Ook Linda Bouws, zijn vrouw, tevens directeur van Metropool International Art Projects en curator van het meerjarige project ‘OnFriendship / (Collateral Damage)’ zit erbij. Ik kreeg een onlangs verschenen boek overhandigd ‘Joseph Sassoon Semah, On Friendship / ( Collateral Dammage) III, The Third Galut: Baghdad, Jerusalem, Amsterdam’. Het bevat diverse essays over het werk van Joseph, met veel illustraties. Het is bijzonder mooi vormgegeven.
Ballingschap, gastvrijheid en vriendschap
Ballingschap, gastvrijheid en vriendschap zijn centrale thema’s in het werk van Joseph Sassoon Semah (1948, Bagdad). Hij wordt in 1950 samen met zijn ouders gedwongen te vertrekken uit Irak naar Israël en komt via Londen, Berlijn en Parijs in 1981 in Amsterdam terecht.
Aan de wand in het Kunstmuseum Den Haag hingen 86 tekeningen en objecten die aan de oude cultuur en ballingschap refereren. Deze werken zijn onderdeel van zijn onderzoeksproject On Friendship / (Collateral Damage) III – The Third GaLUT: Baghdad, Jerusalem, Amsterdam. Refererend aan zijn eigen GaLUT (Hebreeuws voor ballingschap) zijn het deze drie tolerante steden waar Sassoon Semah gastvrijheid heeft ervaren.
Van gast naar gastheer
Joseph heeft zich altijd gast gevoeld, maar in Den Haag trad hij op als gastheer om zijn oorspronkelijke cultuur te delen. Bij wijze van welkom bevond zich aan één van de ingangen van de tentoonstelling de triptiek Joseph / YOSeF / Yusuf, een soort zelfportret met de naam van de kunstenaar in het Nederlands, Hebreeuws en Arabisch, vergezeld van een Grutto (de nationale vogel van Nederland), een Hop (de nationale vogel van Israël) en een Patrijs (Chukar, de nationale vogel van Irak).
Het werk van Sassoon Semah laat volop ruimte voor kritische reflectie op identiteit, geschiedenis en traditie, en maakt deel uit van een langdurig onderzoek van de kunstenaar naar de relatie tussen het jodendom en het christendom als bronnen van de westerse kunst- en cultuurgeschiedenis en politiek. In alles resoneert het streven van zijn grootvader, Hacham Sassoon Kadoori, de opperrabbijn van Bagdad, om de dialoog te bevorderen tussen verschillende religies en wereldbeelden.
Één van de vitrines toonde het gebedskleed (Talit) van zijn grootvader, die weigerde Bagdad te verlaten tijdens de eerste geforceerde deportatie, waarschijnlijk omdat Bagdad voor hemzelf al een eerste ballingschap was, maar vooral omdat Irak zijn vaderland was. Eén van de houten architecturale modellen, waarvan ook een versie in brons met ramshoorns getoond werd, is gebaseerd op zijn synagoge, de Meir Tweig synagoge in Bagdad, die nog bestaat maar nu in onbruik is.
Het verloren paradijs
Zesentachtig tekeningen van schedels van mensen en de fauna van Irak—86 was de leeftijd van Sassoon Semahs grootvader toen hij overleed—staan symbool voor het verloren paradijs: de rechte lijnen voor de plattegrond van de vernietigde joodse wijk, het garen voor afmeting en territorium, het naaien zelf voor textiel als drager van informatie. Een typemachine met Hebreeuwse letters refereert aan de tweede ballingschap, die van Sassoon Semahs vader, een belangrijke advocaat in Israël, hier vergezeld van zand uit Jerusalem.
Het boek in de vitrine, de Talmud Bavli Tractate Pesachiem YaKNeHa'Z, is bewerkt: de toevoegingen van Sassoon Semah aan de typografie refereren aan zijn concept van architectuur in ballingschap. De abstracte vormen verwijzen naar Mondriaan, De Stijl en andere abstracte kunst in het Westen, de derde ballingschap. Zo is Over Vriendschap… in metaforische zin een ode aan een verloren cultuur, en tegelijkertijd een uitnodiging tot dialoog over de verschillende culturen.
Joseph Beuys
Joseph is nu bezig met de publicatie van On Friendship / (Collateral Damage) IV, onderdeel van het project On Friendship / (Collateral Damage) IV - How to Explain Hare Hunting to a Dead German Artist [The usefulness of continuous measurement of the distance between Nostalgia and Melancholia], dat net is afgerond. Het verschijnt februari 2023 en gaat over de kunst van Joseph Beuys en de symbolen in zijn werk. Joseph: “Het gaat niet alleen kunstgeschiedenis, maar ook over de maatschappelijke inbedding van het werk van Beuys in het naoorlogse Duitsland.”
In 1965 hield Beuys een performance in een kleine galerie, Galerie Schmela in Düsseldorf. “In zijn hand hield hij een dode haas, met wie hij in onbegrijpelijk taal converseerde. 21 jaar later, op 31 januari 1986, sterft Joseph Beuys, drie weken voor mijn verjaardag (24 februari). Naar aanleiding daarvan maak ik een in brons gegoten haas met de titel ‘Beuys veranderd?’ In de nazi-tijd was de zin ‘We gaan hazen jagen’ een formule voor ‘We gaan joden doodschieten’. Beuys was in de Tweede Wereldoorlog marconist bij de Luftwaffe en deed dus volop mee aan de oorlog. Hoe komt het dat Beuys na de oorlog een van de belangrijkste kunstenaars in Duitsland kan worden? Wellicht omdat hij de rol van slachtoffer speelt. Maar dat is een geheime strategie van de kunstenaar die door de kunstwereld en ook de Duitse maatschappij als geheel niets in de weg wordt gelegd, integendeel.”
Joodse diversiteit
Deel V van On Friendship / (Collateral Damage) zal gaan over joodse diversiteit. “Er is geen eenheid in het jodendom. In het westen en in Israël is de joodse kunst die van de asjkenaziem (westerse joden). Diversiteit in het jodendom past niet in het verhaal, noch in West-Europa, noch in Israël. Er is een allesoverheersend thema: de Shoah. Maar je moet ook geschiedenis en de kunst van het Midden-Oosten meenemen.” Ook hierbij komt er een boek en debatten.
Joseph: “In totaal vijf mooie delen, waarin de kunstgeschiedenis wordt aangevuld met een andere blik.”
Hoe lang is Joseph kunstenaar?
Sinds 1976. Hij studeerde voor electronic engineer aan de Universiteit van Tel Aviv. Vervolgens studeerde hij aan dezelfde universiteit filosofie. Als grondsoldaat van de Israëlische luchtmacht vocht hij in Egypte in de Yom Kippur-oorlog. Dat was zo’n deprimerende ervaring dat hij zo gauw de oorlog voorbij was voor een korte vakantie vertrok naar Londen. Maar die vakantie werd een langer durend verblijf, en na Londen kwam Berlijn en vervolgens Amsterdam en daar zit hij inmiddels al 40 jaar.
Tot slot, wat is zijn artistieke filosofie?
Joseph: “Wat is kunst? Kunst is het misverstand tussen jodendom en christendom over het probleem van representatie.”
Afbeeldingen
1 - 3) On Friendship / (Collateral Dammage) IV - Hoe je de Hazenjacht uitlegt aan een dode Duitse kunstenaar, 4) Joseph Sassoon Semah, installatiefoto van architecturaal model gebaseerd op de graftombe van Ezechiël, Irak, locatie: Fatih Moskee, Amsterdam 2019, hout, wit katoenen band, twee schragen, 2019. Foto: Ilya Rabinovich © On Friendship / (Collateral Damage) III – The Third GaLUT: Baghdad, Jerusalem, Amsterdam, Stichting Metropool Internationale Kunstprojecten, 5) Joseph Sassoon Semah, installatiefoto van architecturaal model gebaseerd op het Meir Elias Hospital, Baghdad, locatie: UvA, P.C.Hoofthuis, Amsterdam 2019, hout, wit katoenen band, twee schragen, 2019. Foto: Ilya Rabinovich © On Friendship / (Collateral Damage) III – The Third GaLUT: Baghdad, Jerusalem, Amsterdam, Stichting Metropool Internationale Kunstprojecten, 6) Joseph Sassoon Semah, installatiefoto van architecturaal model gebaseerd op een foto uit de vroege jaren 30 van een huis in de Joodse wijk van Bagdad, locatie: INIT, Amsterdam 2019, hout, wit katoenen band, twee schragen, 2019. Foto: Ilya Rabinovich © On Friendship / (Collateral Damage) III – The Third GaLUT: Baghdad, Jerusalem, Amsterdam, Stichting Metropool Internationale Kunstprojecten, 8 - 13) On Friendship / (Collateral Dammage) IV - Hoe je de Hazenjacht uitlegt aan een dode Duitse kunstenaar, 14) portretfoto Joseph Sassoon Semah
