De wereld van de Haagse kunstenaar, 113 - Hannah Dawn Henderson
De wereld van de Haagse kunstenaar, 113 - Hannah Dawn Henderson
Onlangs zag ik bij Stroom Den Haag een paar videowerken, waaronder ‘Testament’ van Hannah Dawn Henderson. Het was onderdeel van het Time-Based programma met zes films van nationale en internationale videokunstenaars. Een van hen is Hannah Dawn Henderson.
Hannah Dawn Henderson is een kunstenaar en schrijver die afwisselend woont en werkt in Den Haag, Amsterdam en Manchester (VK). Ze heeft deelgenomen aan internationale tentoonstellingen en projecten en haar teksten zijn wereldwijd gepubliceerd als onderdeel van performance-evenementen, seminars en lezingen. Momenteel is ze artist-in-residence aan de Rijksakademie Amsterdam.
'Testament' is gemaakt als onderdeel van de tentoonstellingsreeks 'Wider Perspectives' in Het Gemaal op Zuid (2019, Rotterdam), in opdracht van de Afrikaanderwijk Coöperatie, in samenwerking met Furtado Melville.
Poëtisch beeld van de Afrikaanderwijk
In Testament dwaalt een niet nader genoemde figuur door een stedelijk landschap, op zoek naar iets of iemand die vertrouwd voorkomt. Haar verstrooide blik speurt de buurt af - een mix van soms tegenstrijdige historische en hedendaagse verhalen: de geluiden van een nabijgelegen bouwplaats naast protestteksten op het trottoir, straatnamen ter ere van een koloniale erfenis, een monument voor arbeidsmigranten.
Testament schetst een poëtisch beeld van de Afrikaanderwijk in Rotterdam door verleden en toekomst van de wijk met elkaar te verweven. Zo verwijst de film naar gevoelens van verbondenheid, zoals vormgegeven in monumenten, maar ook naar de ervaring van buitengesloten zijn. Persoonlijke verhalen en het collectieve geheugen raken met elkaar verweven en worden afgewisseld door hiaten in het verhaal, onvolledigheid, censuur en onrust.
Monument
Het was een opdrachtwerk, zegt Hannah als ik met haar over het project bij Coffee Company aan het Noordeinde spreek. “Ik kreeg de titel ‘Testament’. Het was mijn thematische vertrekpunt. Terwijl ik door het gebied wandelde en me gereed maakte voor het filmen, wilde ik de geschiedenis en gebeurtenissen die daar plaatsvinden opnieuw volgen. Ik was geïntrigeerd door een monument in een park. Het is het eerste en enige monument gewijd aan gastarbeiders - zo werden economische migranten uit staten als Turkije en Marokko genoemd. Het gebied lag dicht bij de haven en het was de bedoeling dat migranten in de haven zouden gaan werken.”
Raciale spanningen ontstonden snel, grotendeels ondersteund door economische factoren. “Opportunistische verhuurders maakten misbruik van de toegenomen behoefte aan woningen door slecht onderhouden panden te onderverhuren tot ver boven hun capaciteit, wat resulteerde in verslechterde levensomstandigheden. Dit resulteerde in 1972 in hevige botsingen tussen bewoners gedurende drie dagen, waarbij huurders van niet-Nederlandse afkomst fysiek uit hun huizen werden gesleurd. Het antwoord van de gemeente Rotterdam was om beleid te maken om het aantal migrantenbewoners te beperken. Het monument biedt, denk ik, een soort verzoening, maar ik vraag me af wat het vandaag betekent in de context van andere gebeurtenissen in de buurt.”
Zuid-Afrikaanse boerenhelden
De namen van de straten in de wijk verwijzen naar prominente politieke figuren uit de 'Boerenoorlog' - een conflict tussen Afrikaners, met Nederlandse roots, tegen de Britten aan het begin van de 19e en 20e eeuw in Zuid-Afrika. In elke grote stad in Nederland is wel een wijk met dezelfde naam, met straatnamen als Steyn, Kruger, Kritzinger, Hertzog, Botha en Christiaan de Wet. “Veel mensen, vooral van een jongere generatie, weten niet wat die namen betekenen. Na de renovatie van de wijk werden bustes van deze mensen - die eerst tegen de gevelmuren hingen - in de lobby van de nieuwe appartementen geplaatst. Het sprak de bewoners, vaak migranten van de tweede generatie, niet aan."
Soms laat ze de camera even 'hangen'. Zoals bij een bar met een Turkse naam die verwijst naar een klein dorpje in een Turkse provincie, en het bord met de straatnaam van een Boerenpoliticus.
“In de lopende renovatie, gentrificatie, worden sommige burgers minder gewaardeerd. Ze krijgen min of meer de schuld dat ze niet genoeg verdienen. De 'verbetering' van de buurt lijkt te berusten op het idee dat de ideale bewoner financieel bevoordeeld is. Maar er zijn veel factoren die deze bewoners benadelen binnen dit economische, sociale kader - en dit is uiterst belangrijk om te erkennen. Zonder die grondigere analyse zien we het grotere geheel niet.”
Sociale thema's
Haar werk gaat over maatschappelijke thema's, zegt Hannah Dawn Henderson. "Mijn werken behandelen sociologische thema's op een manier die - hoewel ze de politieke lading die dergelijke thema's soms hebben niet ontkennen of anderszins ondermijnen - de neiging heeft een meer lyrische en intieme toon te hebben dan een ideologische toon. Ik ben gefascineerd door wat je met een verhalende, literaire stem met dit subversieve potentieel kunt doen.”
Sommige van haar videowerken hebben een specifieke achtergrond. “Sommige werken reageren bijvoorbeeld op voorwerpen die behoren tot institutionele archiefcollecties. Er zijn echter ook werken waarin ik een meer openlijke auto-etnografische benadering hanteer – waarbij ik van elementen van mijn eigen biografie of geleefde ervaring vertrek terwijl ik bredere vragen stel met betrekking tot identiteit, erfgoed, de drempels van wat wel of niet een universele ervaring is.”
Het hoofd bieden aan beperkingen
Hoe zou ze haar centrale thema omschrijven? “Ik zou het omschrijven als een vraag – namelijk: wat voor soort kennis en perspectieven komen naar voren uit de ervaring van het hebben van een positie die gecompromitteerd lijkt? Met andere woorden: wanneer je een beperking tegenkomt – bijv. je bevindt je in een ongemakkelijke situatie, misschien wel een vernederende situatie, hoe kun je daar dan mee omgaan? En nog een stapje verder: hoe zou je daar zelfs in kunnen gedijen? Dat je een kwetsbaarheid ombuigt naar een sterkte. Veerkracht speelt daarbij een grote rol.”
"Ik word bijvoorbeeld vaak beschreven als een etnische minderheid - meer specifiek, ik word vaak aangesproken met termen die me in een bepaalde raciale categorisering plaatsen. Dit is een proces van wat we 'racialisering' kunnen noemen - en we kunnen dat soort categoriseringen vaak als objectieve beschrijvingen beschouwen, maar dat zijn ze niet. Waar komen deze categorieën vandaan? Welk doel hebben ze in het verleden gediend? Het is belangrijk om deze vragen te stellen - om na te denken over de taal die je gebruikt en hoe deze je ideeën over jezelf en de ander vormt. Dus als ik bijvoorbeeld wordt beschreven als 'gemengd ras' - omdat ik een vader heb die als 'wit' beschouwd wordt en een moeder als 'zwart' - vind ik dat soort bewoordingen erg beperkend en dubieus. Dat is een frustrerende ervaring, niet een positieve - maar juist vanwege die frustratie voel ik me gedwongen om het concept in twijfel te trekken van hoe de samenleving etniciteit, marginalisering, het idee om in 'de minderheid' te zijn, aan de orde stelt. Wat ik bedoel is: de externe beperking creëert een soort interne expansie in iemands denken. Dit is een soort verzet. Je kunt er ook op een meer metaforische manier over nadenken: als iemand je zo stevig vasthoudt dat je niet echt kunt bewegen, ga je natuurlijk op zoek naar andere manieren van bewegen - je zult alle kleine ruimtes gaan opmerken waar je bewegingsruimte hebt, zelfs als je manoeuvreerruimte beperkt is. Door je te concentreren op die kleine ruimtes en de mogelijkheden die deze ruimtes bieden, vind je een manier om je van de greep van de ander los te maken. Je vindt een manier om jezelf te bevrijden.”
Waarom is dit thema belangrijk voor haar?
"Het heeft veel te maken met het feit dat ik een diaspora achtergrond heb en dat brengt gevoeligheden met zich mee.” Hannah's oma en overgrootmoeder komen uit Jamaica en ook haar moeder is hier geboren. Via haar moeder is haar achtergrond verweven met meerdere complexe, diaspora ‘erfenissen’: de trans-Atlantische slavenhandel, de komst van contractarbeiders uit Zuid-Azië na de afschaffing van de slavernij en de Sefardische joodse aanwezigheid in het Caribisch gebied. “Als men een migratieachtergrond heeft, houden bepaalde dichotomieën – zoals ‘insider’ en ‘outsider’ – niet langer stand als echte diametrale tegenstellingen. Breekbaarheid sluit veerkracht niet uit, hoewel we die concepten en ervaringen als tegenpolen kunnen beschouwen. Evenzo doet nomadisme het vermogen om ‘ergens bij te horen’ te ervaren niet teniet - het nuanceert en vergroot wat het begrip 'erbij horen' betekent, bijvoorbeeld door het verder te brengen dan de premisse van een natiestaat.'
Ze is geïnteresseerd in hoe je verder kunt gaan dan de gebruikelijke dualistische manieren van denken en vertellen. “Hoe je zowel kritiek kunt geven als vastgeroeste verhalen en beperkende terminologie kunt omzeilen. Het is belangrijk voor mij omdat taal zo'n belangrijke rol speelt bij het vormgeven van onze individuele en collectieve verbeeldingskracht als samenleving - en dat soort dominante, canonieke verhalen hebben vaak een soort uitsluitingskarakter dat zichzelf in stand houdt. Ik ben op zoek naar andere manieren om ervaringen van ‘anders-zijn’ om te zetten en te communiceren – door onleesbaarheid, de periferie en het niet-gefixeerde te omarmen.”
Heeft ze een sleutelwerk?
Dat heeft ze, en het is geïnspireerd door de taal van bloemen. “Hoewel heel anders dan de meeste van mijn andere werken, heeft de sculptuur-installatie ‘accusers/confessions (proberen om de drang om te vallen te weerstaan)’ (2020-2021) een bijzondere betekenis voor mij. Het markeerde een moment van acceptatie – een soort verzoening dat je niet elke ervaring onder woorden kunt brengen. Het werk bestaat uit dertig droogbloemen, zo geplaatst dat ze in een rij ‘staan’, horizontaal uit een muur stekend. Het is 165 cm breed. Dit komt overeen met mijn lengte en het aantal bloemen herinnert aan mijn leeftijd ten tijde van de creatie van het werk.”
Een bijzonder verhaal
Hoe het tot stand is gekomen is een bijzonder verhaal, verbonden met de coronatijd. “Begin 2020 begon ik aan mijn residency aan de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam. Ongeveer twee en een halve maand later bereikte de covid-19-pandemie Nederland en gingen we de eerste van verschillende lockdowns in. Aangezien ik in Den Haag woon, betekende dit geen woon-werkverkeer naar Amsterdam. Ik herinner me dat ik op donderdagavond – 12 maart – de studio verliet, met de gedachte dat ik de volgende dag terug zou zijn – en pas ongeveer vier of vijf weken later terugkwam. Toen ik terugkwam, had ik een soort verwachting dat mijn studio er op de een of andere manier anders uit zou zien dan hoe ik was vertrokken, maar toen ik de deur opendeed, zag ik dat het enige dat duidelijk was veranderd - de enige indicatie dat de tijd verstreken was - dat een boeket gemengde bloemen begon uit te drogen. Ik had deze bloemen een week voor de afkondiging van de lockdown gekocht. Ik bleef deze bloemen het volgende anderhalf jaar bewaren en zorgde ervoor dat hun stelen intact en sterk bleven. Ik zeg dat ik ze heb 'bewaard', maar in werkelijkheid denk ik dat ze eigenlijk voor hun eigen behoud hebben gezorgd ..."
Hoe lang is ze kunstenaar? En wat is haar ervaring met het kunstleven?
“In 2014 ben ik afgestudeerd aan mijn master aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag bij de afdeling Artistiek Onderzoek. Sindsdien werk ik zelfstandig. Voorafgaand aan mijn master ben ik opgeleid in grafisch ontwerp aan de Universiteit van Salford, VK, en AKV Sint Joost, NL. Breda."
Tot slot, heeft ze nog iets speciaals om mee af te sluiten, liefst een beetje filosofisch?
Dat heeft ze. “Er is een woord waar ik de laatste jaren nogal door gefascineerd ben – het woord ‘baraita’, of ‘baraitot’ in het meervoud. Het is van oorsprong Aramees. Ik ben het vaak tegengekomen tijdens het lezen van de Bavli - een soort cross-chronologische compilatie van diaspora -, discursieve teksten die folklore en anekdotes combineren met juridische en ethische debatten. Losjes betekent 'baraita' iets in de zin van 'een lering die van buiten komt'. De Bavli legt een langdurige debat tussen wijzen vast - meestal zijn ze het allemaal oneens met elkaar - en dan, plotseling, merkt een van deze wijzen op: 'Maar het werd onderwezen in een baraita ...', en introduceert dan een ander perspectief dat niet eerder was bekeken. Een baraita kan dus worden opgevat als een praktijk- of periferieperspectief, dat buiten de canon komt - buiten de gevestigde norm - en dat diezelfde canon doorbreekt en heroriënteert. Ook vind ik het opvallend dat dit woord grammaticaal vrouwelijk is. Ik zou deze notie van de baraita willen zien als zowel een metafoor als een methodologie - een manier van kijken, door de wereld bewegen - een manier om kennis te cultiveren en te ontwikkelen."
Afbeeldingen
1) Testament - Film still 1, 2) Testament film still 2, Testament Film still 3) Testament installation at Het Gemaal op Zuid -Foto by Katarina Kjazbec, 5) Testament installation, 6 - 7) Testament - photo series, 8) Between a Gaze and a Gesture - Slide projector installation – 2017, 9) Extend - Photo series - 2017 - Foto by M Maria Walhout, 10 - 13) Accusers Confessions, installation - 2020-2021, 14) Artist Portrait
https://www.hannahdawnhenderson.net/
https://www.instagram.com/explore/tags/hannahdawnhenderson/
https://www.stroom.nl/activiteiten/tentoonstelling.php?t_id=6208115
