Fort Honswijk, machtig bouwwerk aan de Lek

Mijn Hollandse Waterlinie verkenningen op het Eiland van Schalkwijk (4)

In mijn vorige verhalen vertelde ik over mijn verkenningen van de overblijfselen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie op het Eiland van Schalkwijk. In dit gebied is het linieverleden tastbaar, letterlijk tastbaar. De gedekte Gemeenschapsweg tussen Het Werk aan de Korte Uitweg en Fort Lunet aan de Snel was het laatste stuk van de prachtige wandelroute die je kunt volgen, een route waarbij je het Linielandschap op het Eiland van Schalkwijk op een fraaie manier kunt beleven. Helemaal aan het eind van de route, wanneer het Fort Lunet aan de Snel wordt gepasseerd volgt de kers op de taart: Fort Honswijk. De kers op de taart, een titel die het machtige bouwwerk wat ligt verstopt achter de bomen verderop, zeker verdient!

Mijn eerste verkenning

Ik maakte een verkennende beweging rondom het fort, want het is niet vrij toegankelijk. Alleen bij speciale gelegenheden en evenementen wordt het opengesteld. Aan de westkant kon ik door het toegangshek een glimp opvangen van het poortgebouw. De ontvangstruimte, vlak achter het hek, uit de tijd dat het fort nog in gebruik was door het ministerie van Defensie lag er verlaten bij. De tand des tijds begint duidelijk al invloed te krijgen op het gebouwtje. Dat kan niet worden gezegd van het veel oudere massieve poortgebouw erachter. Een prachtig symmetrisch bakstenen gebouw, half ingegraven met op de voorgevel in dikke hoofdletters met een duidelijke punt erachter het woord  “HONSWIJK.”  

Pontificaal, luid, duidelijk en daadkrachtig op de gevel. Het maakte me nieuwsgierig maar ik wist dat ik op een ander moment terug moest keren. Dat moment was Open Monumentendag, een uitgelezen kans want er werden rondleidingen geven door vrijwilligers van de Stichting Honswijk-Everdingen.

Het verhaal van het fort
Ik heb die ochtend veel geleerd over het oudste en grootste torenfort van Nederland. Het werd in 1846 opgeleverd als eerste torenfort, en het werd dus ook meteen het grootste. Het bovenste deel van de toren die een doorsnede heeft van 43 meter is overigens zo’n 40 jaar later weer gesloopt omdat deze door de tijd werd ingehaald. De vuurkracht van kanonnen werd sterker en sterker en de 3 meter dikke muren waren niet meer afdoende hier tegen bestand. Het Fort vormde samen met het Werk aan de Korte Uitweg, het Lunet aan de Snel en de Gedekte Gemeenschapsweg de Stelling van Honswijk. Het doel was om de noordelijke Lekdijk en het omliggende hoger gelegen land te vrijwaren van vijandige indringers maar ook  om de controle te houden over de inlaatsluizen vanuit de Lek en de fortgracht. Deze inlaatsluizen waren de basis voor eventuele inundaties via het Inundatiekanaal, waar ik al eerder over schreef. Ook moest ‘Honswijk’ de Lek en de uiterwaarden in de gaten houden, en dat gebeurde in gebroederlijke samenwerking met het Fort Everdingen aan de overkant van de rivier. Vlak voor het binnen treden van het torengebouw vertelde onze rondleider nog terloops de andere naam van het fort. Fort Willem II, wijzend op de gevelsteen met hierop de naam van de koning die tijdens de bouw in 1843 het fort met een bezoekje vereerde. Helaas voor de majesteit, bijna niemand kent het fort tegenwoordig onder zijn naam.

Het grote massieve ronde gebouw met de kleine openingen, en de karakteristieke gangen in het fort vormden overigens een feest der herkenning. En dat klopte, want het is een geliefd decor voor films en tv-series. Tijdens een expeditie in het fortgebouw werd het roerige verleden verteld. Her en der zijn letterlijke overblijfselen hiervan te zien. Woorden, tekeningen, boodschappen die de muren letterlijk laten spreken. Indrukwekkend, want tegelijk werden de verhalen verteld over de tijd waarin de jongemannen gelegerd waren in het fort. Omstandigheden waar we ons tegenwoordig geen voorstelling van kunnen maken, maar nog meer ontnuchterden toen onze rondleider de omstandigheden duidde waarin deze jongens thuis moesten leven. Het leven in het fort was gewoon een luxe, onvoorstelbaar. Ook over de meer recente geschiedenis spreken de muren van het fort. Tekeningen met Duitse teksten, van jongens die ver van huis waren tijdens de ‘overname’ van het fort in ’40-’45. Ook zijn er teksten en tekeningen, die bijvoorbeeld iets vertellen over toen de rollen na de bezetting waren omgedraaid en collaborateurs er werden geïnterneerd. Ook de beruchte Duitse oorlogsmisdadigers die later bekend zijn geworden als “de Drie van Breda” hebben er korte tijd gevangen gezeten. De rondleider voerde ons door de ruimte waar ze volgens de overlevering hebben ‘gezeten’. Ik voelde een lichte huivering over mijn rug trekken…

Ook zag ik boodschappen op de muren uit de naoorlogse periode toen er weer gewoon Hollandse jongens gelegerd waren. Fort Honswijk maakt zich nu op voor de toekomst. Nadat het fort tot 2012 nog actief in gebruik is geweest door het ministerie van Defensie is het overgedragen aan de gemeente Houten.

Er wordt actief nagedacht over herbestemmingsmogelijkheden, wat altijd goed is. Ik blijf het natuurlijk volgen en ben vooral heel benieuwd!

Afbeeldingen gemaakt door de auteur André Russcher.
 

Circa:
Nee

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0