Mondriaan en het kubisme
100 jaar geleden, van 16 juni tot 16 juli 1914, organiseerde de Haagse Kunsthandel W. Walrecht op het Smidsplein bij het Korte Voorhout de eerste solo-expositie van Mondriaan. Het waren zestien schilderijen, door Mondriaan Compositions genoemd. Ze tonen Mondriaan’s eerste stap naar de abstractie onder invloed van de een nieuwe Parijse stroming: het Kubisme.
Conservator Hans Janssen, de Mondriaan-specialist van het Gemeentemuseum, heeft deze 16 schilderijen uitgangspunt gemaakt van een nieuwe grote tentoonstelling over Mondriaan, ‘Mondriaan en het kubisme’. Mondriaan overleed 70 jaar geleden in New York, dat verdiende een herdenking . Het werd een herdenking in de vorm van een onderzoeksproject.
Piet-zie-je-me-niet
Najaar 1911 was Mondriaan naar Parijs vertrokken, waar hij verbleef tot de lente van 1914. Hij is op zoek naar inhoudelijke vernieuwing in zijn werk en verwacht die in Parijs te vinden. In Parijs gebeurde het, in de 19e eeuw, maar nog steeds ook in het begin van de 20e eeuw. De ene stroming was nog niet over haar hoogtepunt heen, of de andere stroming kondigde zich al aan.
Mondriaan wist zich goed te presenteren in Parijs, aldus Hans Janssen bij de voorbezichtiging, vlak voor de officiële opening van de tentoonstelling. ‘Als dansliefhebber ging hij de danstenten af, hij praatte met iedereen, kwam op alle expositie openingen en had zelfs de bijnaam ’Piet-zie-je-me-niet’.’ Zo maakt kennis met de Groupe Montparnasse, die traditionele thema’s nieuw, strak vormgeeft, en met een nog revolutionairder stroming, die van Pablo Picasso en Georges Braque, die een verstrakte vormgeving tot in het extreme doorvoert. Op die laatste stroming, die de naam Kubisme zal gaan krijgen, gaat hij zich focussen.
Gerestaureerd
Het resultaat zijn de 16 Compositions + eentje die er later in Kunsthandel Walrecht bijgevoegd is omdat een van de zestien is verkocht. Janssen: ‘We hebben geprobeerd deze tentoonstelling te reconstrueren en alle 17 schilderijen hier bij elkaar te brengen. We hadden er zelf maar twee. Het is behoorlijk gelukt. 15 schilderijen van toen zijn er. Diverse ervan zijn opgeknapt, met hulp van het restauratie atelier.’
De 16 / 17 schilderijen waren een lekkere kluif voor Janssen, kunsthistorici, restauratoren en andere Mondriaanwetenschappers. Want wat bleek, al analyserende en infrarood- en andere technieken erop toepassende? Vele kubistische werken zijn gebaseerd op eerder naturalistisch werk van Mondriaan. Hij had een map met tekeningen meegenomen naar Parijs, die de basis vormden voor zijn kubistische Compositions.
Composition Nr. 14
Janssen laat het zien op de voorbezichtiging. De tekening met de lange dennenbomen, zien we , als we goed kijken, inderdaad terug in Composition Nr. 14. ‘Hij brak de lijnen in de naturalistische voorstellingen in stukken, om ze vervolgens in verstrakte vorm deel uit te laten maken van kubistische composities. Soms ging hij ook wel uit van een regelmatig raster. Dat brak hij open door kleurverschillen te benadrukken en door lijnen terug te duwen of te benadrukken, al naar gelang het uitgangspunt hem daar toe aanleiding gaf. ‘
Om de reconstructie van de Walrecht-tentoonstelling heen hangen in de andere zalen schilderijen die op een of andere manier erbij passen. Andere kubisten waar Mondriaan in zijn Parijse periode zich op oriënteerde zoals Henri Le Fauconnier, Fernand Léger, Picasso en Georges Braque en Nederlanders die enigszins aan het kubisme roken zoals Lodewijk Schelfhout, Leo Gestel en Jan Sluijters.
Mondriaan en het kubisme, Parijs 1912- 1914
