De wereld van de Haagse kunstenaar, 62 - Hans Rietbergen

Als ik bij Hans Rietbergen aanbel op de Haagse Beeklaan, vlakbij het vroegere huis van Willem Drees, de voormalige minister-president, neemt hij me meteen weer de straat op. Of ik ook mee wil doen aan zijn grote fotoproject ‘Langslopers’? Natuurlijk.

Tegen de achtergrond van het zachtoranje muurtje legt hij me vast. “Jij bent nu foto nr 1980, nog twintig te gaan en dan heb ik er 2000, na meer dan zeven jaar.” Vele Hagenaars zijn me voorgegaan, onder wie recent Burgemeester Jozias van Aartsen. Het woord 'fotogeniek' bestaat niet, aldus Rietbergen. Hij heeft alle geportretteerden gecategoriseerd. Naast vaders en moeders met kinderen waren dat onder meer: zwangere vrouwen, joggers en sporters, studenten, honden-uitlaters, Beeklaan-bewoners, bezoekers of personeel van het Willem Dreeshuis, straatvegers, technische werkers, mensen in diverse uniformen, krant- of reclamebezorgers, collectanten, postbodes, kunstenaars, muzikanten, roodharigen en verhuizers. 'Tijdsbeeld Van Menselijke Schoonheid'. "Er is een onuitputtelijk groot aantal mogelijkheden om je daar beeldend mee bezig te houden en altijd interessant: visueel, expressief, communicatief, psychologisch, enzovoorts."

Oostblokkers

Zomer 2014 is er een fotoboek met een selectie van 488 (zijn huisnr) uit de eerste 1000 foto's verschenen: ‘De Postbode Zei Nee’ en er zijn tentoonstellingen geweest, onder andere in Pulchri en De Nieuwe Regentes. Voor foto nr 2000 had hij al een bekend persoon in gedachten. Opvallend is het grote aantal passanten met een andere dan de Nederlandse nationaliteit. Er zijn mensen uit meer dan 60 landen genoteerd. De tweede grootste groep is Polen, dan Fransen, Russen, Amerikanen, enz.

Rietbergen blijkt zelfs een speciale band met Oost Europa te hebben. “Ik voel een verbondenheid met die mensen, een soort zielsverwantschap. Waar dat uit voorkomt? Misschien omdat het voor mij underdogs lijken te zijn.”

De allereerste

Even later bevind ik me in het atelier, op de eerste verdieping. Er staat een flink drumstel, een aantal gitaren en op de ezel is een werk in uitvoering, daar achter groot formaat doeken. Op de vloer staan dozen met mapjes en fotoboeken, diverse schilderijen, en boven mij – ik zit op de bank – hangen kleinere en grotere schilderijen met een bijzondere lading.

Zo hangt daar ook Rietbergen’s eerste schilderij. Het heet ‘Allereerste’ en is gesigneerd met ‘Hans’ met rechtsboven zijn naam een krullende R in de vorm van een apenstaartje.  “Ik was 12 en gek van tekenen en kleuren. ‘Mam, ik wil kunstenaar worden’, dus eigenlijk ben ik dat al levenslang ...!". Van Sinterklaas kreeg hij een verfkistje.  Zijn moeder was ook artistiek begaafd. Dat is te zien in een ander werkje dat boven de bank hangt, boven Rietbergen’s eerste kunstwerk. Haar jeugdtekening met de titel ‘Eendjes’, gemaakt in 1932. “Ze was toen 16, ze is 98 geworden. Als 80-jarige zat ze nóg te aquarelleren op haar knieën. Dat nam ze honderd procent serieus. Er waren vroeger ook boeken over kunst in huis, onder meer over Karel Appel en Picasso, mijn helden van het eerste uur.”

Zijn vader was meer van de muziek. Het drumstel en de gitaren in de hoek zijn er getuige van dat er ook iets van die kant in Rietbergen’s geest is overgedragen. Maar de beeldende kunst had toch altijd de overhand. Hans ging naar de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK), richting Grafische Vormgeving. Typografie en reclame-ontwerp waren belangrijke studieonderdelen. Hij vond het fantastisch, vooral met een docent als Max Velthuijs, de tekenaar van Kikker.

Opnieuw KABK

Overdag werkte hij en in de avond en weekenden deed hij zijn studie. 25 jaren lang was hij in een aantal Haagse reclamestudio’s bezig met de vormgeving en het ontwerpen van logo's, magazines, advertenties, met foto’s, illustraties, tekst en layout. “Heerlijk. Ik heb echt alles gemaakt behalve postzegels en bankbiljetten.” Rietbergen voelde weer de behoefte meer aspecten van het kunstvak onder de knie te krijgen en volgde teken- en schildercursussen, waar hij zich bezighield met model-, portret- en vrij schilderen en tekenen.

Hij ging voor een tweede keer naar de KABK, van ’94 tot ’98 voor de richting Tekenen, Schilderen en Grafiek. “Op advies van kunstenaar/ex-docent Jan van Spronsen. Hij zag het.” In die periode maakte hij zijn tweede sleutelwerk – zijn eerste sleutelwerk is het bovengenoemde ‘Allereerste’.  Hij wijst het aan. Ik zie een schilderij van een donkere slaapkamer met in het midden oplichtend een soort Engelfiguur, het hoofd gebogen, blonde lange haren. Achter de figuur staat een volle boekenkast. Rechts is nog een bed te onderscheiden, tenen steken uit onder de blauwe deken.

Engelbewaarder

“Op de Academie hadden we een nieuwe opdracht gekregen: ‘Schilder je Engelbewaarder’.” Het ging toen door zijn hoofd: hoe zal ik dát nu weer aanpakken? Maar een sterke herinnering kwam weer bovendrijven... “Midden in een nacht werd ik wakker, doordat ik mijn naam hoorde roepen, ik schrok heel erg en plots stond er een witte 'Verschijning' naast mijn bed. Het was de vroege nacht van 30 maart 1989, ik zal het nooit vergeten. Die witte verschijning met lang blond haar. Ik was in totale paniek. Het was een super intense ervaring, eigenlijk de derde in mijn leven naast de geboorte-momenten van mijn twee dochters.” Hij legde het vast in een schilderij. “Sommige mensen denken dat die verschijning Van Gogh was die mij kwam aanmoedigen. Pas drie jaar na die nachtelijke sensatie ontdekte ik namelijk toevallig, dat 30 maart de geboortedag van Vincent is... Vandaar dat ik een deel van een zelfportret uit Parijs in een hoek toevoegde. Het voelt nog steeds alsof het allemaal vorige week gebeurd is.” In 2011 leidde het ook nog tot een installatie, met onder andere 37 blonde portretten, die wél iets van hun gezicht lieten zien.

 Al sinds de jaren zeventig was Rietbergen in de ban van Vincent van Gogh's werk en leven geraakt. Hij kocht het ene boek na het andere, en toen de nieuwste versie van De Brieven van Van Gogh uitkwam was hij er onmiddellijk bij. In een van de boekenkasten staan niet minder dan 350 Van Gogh- boeken. In een hoek aan de werkmuur hangt een zelfportret van Rietbergen: peinzend op een krukje in de hoek van het kamertje in Auvers-sur-Oise (boven Parijs) waar Van Gogh overleed toen hij 37 was. "Met een truc hebben we daar toch snel een foto kunnen maken, want je gaat niet op één intense dag heen en weer om met bijna lege handen thuis te komen!”

“1990 was uitgeroepen tot ‘Van Gogh jaar’. Het Haags Historisch Museum maakte uiteraard ook een tentoonstelling over de Haagse periode van Van Gogh. Als vrijwilliger mocht ik in mijn pauze en 's avonds meehelpen met de inrichting. Toen ik op een gegeven moment even alleen in een zaal met het Parijse zelfportret was, kon ik het niet laten de verf van dat (15 miljoen) portret aan te raken.” Daarvoor, in 1988, op de eerste schildercursus-avond van het latere 'Koorenhuis'  maakte hij meteen maar een werk van drie meter breed. “Door de schildercursussen begon ik al de belangrijkste technieken onder de knie te krijgen en het hek was van de dam, had ik dát maar 20 jaar eerder gedaan. Het werd een flinke inhaalrace!” Ook vele anderen uit de kunstgeschiedenis bleken inspiratie te geven: im- en expressionisme, symbolisme, religie, en ook muziek.

Ellen ten Damme  

Het derde sleutelwerk: Ellen ten Damme in de serie ‘mensen op bankjes’. Rietbergen heeft een goede relatie met de veelzijdige actrice/performer. Op het schilderij is haar hoofd in liggende positie op de achtergrond te zien. En rechtsboven zweeft zij weer terug naar succes (zij was erg ziek geweest). Het is een groot werk van 1.50 bij 1.80 meter.  Ten Damme schreef in graffitiletters op de leuning de titel erbij ‘Nothing is Impossible’. Daarnaast is er ook een kleiner portret van Van Damme van 50 bij 50. Beiden zijn uiteindelijk toch goed 'terechtgekomen'. Het bankjesproject is een van de vele projecten die Rietbergen oppakte en gestadig uitbreidde en documenteerde. Rietbergen: “De oermoeder is een superromantisch Italiaans schilderij van Vittorio Corcos, 'Sogni''." Sindsdien is er een hele reeks portretten van mensen op bankjes, onder andere ook een foto van René  Haakman, die we al eerder portretteerden, in Park Sorghvliet. (2010, fotocollage van de 21 bankjes met bezoekers daar).    

Sleutelwerk nummer vier: ‘Langslopers’. We hadden het er al over. Alle foto’s zitten in mapjes van 100. De eerste 1000 foto’s zijn analoog en de tweede duizend digitaal. Een inspirerende langsloper was een hoogbejaard mannetje die hij eind 2007 wekelijks vanuit zijn raam langs had zien lopen. Piet de Ridder heette hij. Hij was altijd op weg naar het Dr. Willem Dreeshuis, ietsje verderop in de straat om de bejaarden te entertainen met zijn pianospel. Pas na anderhalf jaar startte de serie werkelijk met foto nr 1: een jonge moeder uit Oekraïne met haar kindje in een wandelwagen, augustus 2009. En toen begon het echt te lopen. Na een jaar waren er honderd, negen maanden later tweehonderd. Op sommige zomerdagen schoot hij wel twintig plaatjes. En nu zijn we de 2000 al gepasseerd! "In het begin dacht ik er hooguit 25 te maken....”

Gerard Fieret

Achter de ezel ligt ook een nog onvoltooid portret van de fotograaf/duivenvoerder Gerard Fieret.  "Hij lag opgebaard in zijn kist. Die afscheidsavond heb ik hem in een impuls snel getekend. Ik heb er 100 kopieën van gemaakt en die op een tafel gelegd bij zijn begrafenis. In een mum van de tijd waren ze weg. Min of meer hetzelfde heb ik gedaan bij het overlijden van mijn favoriete actrice Wil van Kralingen. Mijn 50x65-tekening stond naast haar kist. Ik heb veel Hommages gemaakt en overledenen geschilderd of getekend: ook mijn vader, familie, buren. Bij de begrafenis van Gerard Fieret, januari 2009, was ik iets te laat. Ik had eigenlijk een oude camera op zijn kist willen leggen, maar durfde het niet. Na de plechtigheid en de koffie liep ik met die camera nog terug naar het graf. Een graafmachine kwam er plotseling al bij. De kist was al een eind de diepte in. Ik moest op mijn buik gaan liggen om de camera op de kist te laten terecht komen. En toen de camera erop lag ging de machine pas verder. Je kunt dus zeggen dat ik toevallig de werkelijke begrafenis van Fieret heb zien gebeuren. Ik doe wat in me opkomt, mijn spontaniteit kent nauwelijks grenzen.”

En ook Rietbergen’s energie kent nauwelijks grenzen. Zo heeft hij ook een serie van 1400 foto-zelfportretten, waar hij in 1964 mee begon. Hij maakt ze meestal met een spiegel erbij. Er zijn meer fotoseries: bijvoorbeeld mensen met rode jassen (voor een project over de kleur Rood), etalagepoppen, begraafplaats-sculpturen, roodharigen. Bijna dagelijks tekent en schrijft hij in lege dummies. Inmiddels zijn er 67 van. Hij pakt er eentje op en laat me meekijken. Teksten en tekeningen, bijvoorbeeld van zijn eigen 'gele huis’, een linkeroor, het meisje met de parel. Hele mooie tekeningen en teksten in grote letters, een eigen handschrift. “Ik leg vast wat ik meemaak en wat ik voel. Het staat er vrij snel op.  Het is nodig op de een of andere manier, zelfs een NOODZAAK. Ik kan niet anders.” Zijn werken hebben altijd een titel, woorden zijn belangrijk, ook in zijn gedichten van de laatste tijd. Expositie-locaties organiseert hij meestal zelf, en hij deed aan veel Kunstroutes mee.

Rijkdom en soms armoe

Tot slot: wat is zijn artistieke filosofie? “Het is heel mooi, fijn en goed, maar vooral noodzakelijk om je op een heel natuurlijke manier bezig te kunnen houden met het vak dat Kunst heet. In welke vorm dan ook. Het is rijkdom maar soms ook wel armoe tegelijk, als naar jouw idee je werk niet voldoende aandacht lijkt te krijgen.”

Afbeeldingen: 1) Hans met Peace Profound, 10 x 15, 2) Allereerste schilderij, 24 x 30, 3) ’s Nachts 30 maart 1989, 75 x 100, 4) C’est Moi, 46 x 90, 5) Nothing is impossible, 150 x 170, 6) Walter Langsloper 1980, 10 x 15, 7) Gerard Fieret, 10 x 15, 8) Blue, Blanc, Rouge, 80 x 100, 9) Gebrek aan nabijheid, 150 x 230, 10) Kunstconsumptie, 80 x 60, 11) Compositie voor Dwarsfluit, 60 x 80, 12) Dames Doek, 600 x 200, 13) Jeanne 122, 150 x 200, 14 Debby, 42 x 65.

http://bit.ly/2j3cGFy      http://bit.ly/2if9PMt      http://bit.ly/2iiQPYx                     https://bit.ly/2mG1hfC 

De website is nog ‘under construction’.

 

Circa:
Nee

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0