Optimist (wekelijkse column@hetfinancieeledagblad)
Optimist, 6 september 2018
Met Michel de Montaigne, een Renaissance-filosoof uit de zestiende eeuw, had ik onverwacht een uitermate moderne gast uit het verleden te pakken. Ik presenteerde ‘Durf te denken’, een tv-serie van Human met gesprekken waarbij steeds een filosoof centraal stond.
Mijn gasten in het programma waren ervan overtuigd dat Michel de Montaigne nu een blogger zou zijn, zo levendig en tegelijk zo licht legde hij zijn dagelijkse beslommeringen vast. De actualiteit van zijn tijd komt in zijn verslag naar voren als spannend en veranderlijk. De Nieuwe Wereld was net ontdekt en creëerde behalve rijkdommen voor nieuwe groepen ondernemers ook nieuwe inzichten. ‘De inwoners van Mexico waren ontwikkelder en technisch bekwamer dan alle volken aldaar’, schreef Montaigne. ‘Zij dachten dan ook, net als wij, dat de wereld teneinde liep, en zij beschouwden de verwoestingen die wij bij hen aanrichtten als een teken daarvan.’ Montaigne zag scherp hoe een heel beperkte technische voorsprong van de ene groep kan leiden tot doemdenken bij een andere. Die gedachte sluit aan bij de wijze waarop de ‘Doomsday Preppers’, onderwerp van een serie op Discovery Channel, over de bedreigingen van de huidige samenleving nadenken. Tegen de invloed van op almacht beluste overheden, dreigende natuurrampen of zelfs zombies menen zij zich tot de tanden toe te moeten bewapenen.
De wereld zoals we die kennen, komt op een dramatische manier tot zijn einde – die gedachte is sinds Montaigne, en vast ook daarvoor, niet uit te roeien. In onze eigen eeuw zijn er mensen die oprecht geloven dat onze planeet in botsing zal komen met de planeet Niburu en dat de machtigen der aarde dit feit verzwijgen. Dat deze planeet nog nooit is waargenomen, brengt de gelovigen niet op andere gedachten. Technische vooruitgang, zo mogen we wel stellen, is geen adequaat medicijn tegen bijgeloof en pseudowetenschap. Integendeel: juist door technologie hebben aanhangers van complottheorieën er in de vorm van sociale media krachtige hulpmiddelen bij gekregen om een publiek te werven voor hun onzin. De goedgelovigen van nu zijn de Mexicanen van weleer.
Als optimist die ik ben vrees ik dat de angstige Mexicanen wel een punt hadden, al waren ze over het einde der tijden te pessimistisch. Er zijn wel degelijk ontwikkelingen, vaak aangemoedigd door techniek, die de status quo van ons leven in gevaar brengen. Het mondiale financiële systeem bevordert ongelijkheid en trekt een wissel op de toekomst, aan klimaatverandering blijven we maar met zijn allen bijdragen en algoritmes dreigen het gezonde verstand te verdringen. De geschiedenis heeft echter óók laten zien dat de mensheid in staat is tot radicale koerswijzigingen. Daarvan zullen we het moeten hebben. De compleet omgeturnde krant zal – zonder nog langer mijn wekelijkse bijdragen – aan dat soort oplossingen vanaf maandag ongetwijfeld uitgebreide aandacht besteden.
Farid Tabarki is trendwatcher en oprichter van Studio Zeitgeist.Twitter @studiozeitgeist.
