Alphons Diepenbrock dit jaar geëerd

Walter van Teeffelen – donderdag 21 januari 2021, 15:38 uur

diepenbrock.jpg

Alphons Diepenbrock dit jaar geëerd

Ik woonde vroeger in de Sweelincklaan. Ik kende Sweelincks muziek niet, maar ik begreep dat hij een grote Nederlandse componist was. Dat stond ook op het straatnaambordje. Hij wordt dit jaar geëerd met een festival. Daar heb ik recent een stukje over geschreven (zie de kantlijn).

Als ik naar school fietste kwam ik na tien meter in de Diepenbrocklaan. Daar woonde onder andere de burgemeester en op het eind stond de Amerikaanse villa van Mien den Boer (zoals ik/we haar noemde(n)). Zij woonde eerst op een boerderij, maar toen ze die met haar land had verkocht, ging ze met al haar kinderen in het moderne pand van een voormalig Amerikaans fabrieksdirecteur wonen.

Diepenbrockjaar

Ook over Diepenbrock is een verhaal te vertellen. Op 5 april 2021 is het 100 jaar geleden dat Alphons Diepenbrock in Amsterdam overleed. Om zijn sterfjaar te gedenken zijn er diverse concerten gepland en staan er lezingen op stapel. Om een overzicht te creëren van alle evenementen bereidt de KVNM (Koninklijke Vereniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis) een Diepenbrock-kalender voor die op de website gepubliceerd zal worden.

Drie concerten

In maart zijn onder meer drie concerten geprogrammeerd met het Concertgebouworkest o.l.v. Antonio Pappano met delen uit Diepenbrocks Electra: symfonische suite. Daarmee wordt in herinnering gebracht dat instrumentale delen uit deze toneelmuziek voor het eerst werden uitgevoerd door het Concertgebouworkest o.l.v. Richard Heuckeroth op 3 april 1921. Aldus ging Diepenbrocks ultieme wens in vervulling, hij zou twee dagen later overlijden.

Tegenwoordig kennen we de Muziek bij Sophocles’ Electra, Diepenbrocks laatste grote werk, uitsluitend in de door Eduard Reeser samengestelde symfonische suite. De laatste complete uitvoering van de toneelmuziek door Amsterdamse studenten en het Sweelinck-orkest o.l.v. Henri Arends, vond plaats in 1962 bij het eeuwfeest van Diepenbrocks geboorte.

Terug naar 1920

Op 1 september 1920 trekt Diepenbrock zich terug in het zomerhuisje van de familie in Laren om er in alle rust te kunnen werken aan de instrumentatie van zijn Electra-muziek die hij, in opdracht van regisseur Willem Royaards, in het voorjaar van 1920 had gecomponeerd. Intussen zorgt de organisatie van de eerste opvoering die op 12 november zal plaatsvinden, voor veel hoofdbrekens.

De 9-delige partituur van de toneelmuziek vereist 38 musici die uit het Residentie-orkest betrokken zouden worden. Wanneer dat niet haalbaar blijkt met het beperkte budget van Royaards, wordt het nieuwe Schouwburg-orkest van Richard Heuckeroth gecontracteerd. Aangezien dat orkest maar 25 musici telt die bovendien nog onervaren zijn, maakt Diepenbrock zich terecht zorgen over de uitvoering: “voor mij is de Electra overigens een soort van nachtmerrie, sints ik niet weet of ik een behoorlijk orkest zal hebben” (aan een vriendin, 13-09-1920). Hij gaat er op dat moment nog van uit dat hij bij de première zelf zal dirigeren, maar moet uiteindelijk vanwege zijn snel afnemende krachten de leiding overdragen aan Heuckeroth.

Muziek is de grondgedachte

Diepenbrock wenst ten aanzien van de orkestbezetting en het niveau van de musici geen water bij de wijn te doen. De daarbij aangevoerde argumenten demonstreren duidelijk dat ‘instrumentatie’ voor hem een belangrijk expressiemiddel is geworden. In een uitvoerige brief aan Jacqueline Royaards (eerste koorleidster) legt hij uit dat het in het geval van Electra anders dan bij zijn eerdere toneelmuziekwerken niet gaat om muziek die begeleidend is, maar dat “de muziek de grondgedachte v/h stuk vertolkt”. Ook wil hij de garantie dat het orkest tijdens het voor- en naspel zonder overkapping “opdat het publiek begrijpe dat er iets geweldigs gaat gebeuren en gebeurt is.” (16-10-1920). Diepenbrocks pleidooi heeft niet kunnen verhinderen dat de première van Electra teleurstellend verliep en dat de muziek ook in de daaropvolgende voorstellingen niet tot haar recht is gekomen. Dat verklaart zijn wens voor een concertuitvoering.