Tragiek én humor bij Frederieke Jochems

Tragiek én humor bij Frederieke Jochems 

Frederieke Jochems is documentaire-filmer en fotograaf. In die laatste hoedanigheid doet ze mee aan de tentoonstelling ‘Traces’ in Gallery WM in Amsterdam, samen met Wanda Michalak en Paul Schaublin.

De wanden van de galerie zijn behangen met honderden foto’s, sommige een eeuw oud. De foto’s variëren van zwart-wit tot kleur. Ze geven een blik in de levens van drie verschillende families. Een intieme kijk op de dynamiek van families van Kaapstad tot Gibraltar, en van Polen tot Nederland.  

Tante Tabitha en tante Bets 

De kleurenfoto’s komen van Frederieke Jochems. Jochems’ selectie concentreert zich op haar twee tantes: tante Tabitha en haar dochter tante Bets. Moeder en dochter maken foto’s van elkaar op dezelfde plek, met dezelfde achtergrond, verspreid over drie decennia. 

Ik spreek Frederieke op de tentoonstelling: “In de nalatenschap van mijn moeder vond ik fotoalbums van mijn tantes. Van kinds af aan kende ik deze tante Thabita – vrouw van de broer van mijn opa – en haar dochter Bets. Echtgenoot/vader Johannes overleed in 1945, moeder en dochter bleven achter en woonden sinds ik mij kan heugen samen. Voor mijn verjaardagen werd mij altijd een kaartje met een briefje van vijf gulden gestuurd. Op fietstocht door Nederland ging ik wel eens op bezoek bij hen in Ermelo. Tante Thabita overleed in 1988, haar dochter Bets niet lang daarna.” 

Vakantiekiekjes 

Een van de fotoalbums trof Frederieke in het bijzonder. Dat stond vol met vakantiekiekjes van moeder en dochter in Valkenburg, Maastricht en Luxemburg. Frederieke: “Naast steden of kastelen die ze bezoeken, staan ze te poseren in een bloementuin, een heideveld, herfstbos of in en rondom hun huis. Steeds maken ze een foto van elkaar op dezelfde plek met exact dezelfde achtergrond. Voor deze expositie licht ik deze foto’s eruit omdat ik ze fotografisch interessant vind: hun consequentheid en planmatigheid (die ik herken) die ze hadden bij het fotograferen. Ondanks of dankzij hun amateurisme zitten er prachtige esthetische plaatjes bij. De serie vertelt voor de goede verstaander hun verhaal, en geeft onbewust een inkijk in hun complexe moeder-dochter relatie. In de huidige tijd, waarin mensen continu zichzelf dwangmatig lachend fotograferen, vind ik het onopgesmukte eerlijke chagrijn van mijn tantes een verademing.” 

Ik loop naar de foto’s toe en zie het: tante Bets heeft er totaal geen zin in, ze kijkt ronduit chagrijnig, ook al bevindt ze zich in een prachtige omgeving. En dat ook op een andere foto. Tegelijkertijd is tante Bets eerlijk, de meesten van ons zouden een grote glimlach proberen te trekken in zo’n situatie. Frederieke: “Ze laat zien: ik ben wie ik ben. Het geeft een inkijkje in de verhouding tussen tante Bets en haar moeder tante Tabitha.”  

Filmproducties 

Frederieke is naast fotograaf ook documentaire-filmer. Ze heeft vele documentaires gemaakt over culturele, historische en sociale onderwerpen. “Ik heb 40 jaar expertise in filmen, met name de kunstzinnige film.“ In 1986 startte ze Franjo Filmprodukties in Amsterdam en maakte ze  experimentele films zoals de muziekfilm Spiegelzaal (1987) met componist Margriet Hoenderdos. Die film kreeg een prijs en werd ook op televisie uitgezonden. 

In Zijn geheim (1995) maakte ze een film met fotografie als uitgangspunt.  Ze monteerde de foto’s over een vrouw die beschuldigd werd van geweldsdelicten. We zien haar, geboeid aan bewakers, op weg naar de rechtszaal. Daar komt het tot een onverwachte ontknoping. 

In Stormen in het Nieuwe Land (2012) speelt de bibliobus de hoofdrol. Het dreigende verdwijnen van de bibliobus vormt de aanleiding voor het tonen hoe belangrijk lezen is in een ooit nieuw, van cultuur verstoken landschap. De kijker maakt kennis met verwoede lezers in de kleine dorpen van de Noordoostpolder, waar de bibliobus de mensen hun verhalen brengt. Met name de streekromans van Greetje van den Berg – die in de polder woont en schrijft -  zijn populair. Het lief en leed van de personages in haar boeken, die meer dan eens met het echte leven blijken samen te vallen, roepen een groot gevoel van herkenning op bij de clientèle van de bibliobus.  

Daniel Gould 

De film I LOVE ART (2009) gaat over Daniel Gould, die ik goed gekend heb. Daniel was een Amerikaanse uitgever die in Amsterdam verzeild raakte en daar bevlogen raakte door de kunst die in vele galeries getoond werd. Hij begon een blog, de ‘3D List’ die in zijn geheel op deze site te lezen is. Frederieke: “In de film wordt Gould gevolgd op zijn tochten langs de Amsterdamse galeries. Het geeft een mooi tijdsbeeld, er waren ontzettend veel galeries. Gould had te maken met tegenslagen, het ging hem in een bepaalde periode slecht. Daar is hij weer uit opgekrabbeld. Het was een wonderlijke man. Hij verzamelde zelf kunst die tot zijn afgrijzen door een pakhuis waar zijn kunst was opgeslagen is weggevoerd en vernietigd.”

In Gevangen in schoonheid (2016), staat het schildersechtpaar Karin en Ernst van Leyden centraal. “Hun zoon leed omdat zijn ouders zo met kunst bezig waren. Hij werd verwaarloosd. Het is de prijs van de kunst, de twee kanten ervan.” 

En zo zijn er vele andere films, ook veel muziekfilms, die Frederieke samen met haar levenspartner Andras Hamelberg maakte. Op dit moment is ze bezig met de film ‘De bladzij en de werkelijkheid’ over August Willemsen, de bekende vertaler van Portugese en Braziliaanse literatuur. 

Brunssum 

Hoe kwam het filmen en de fotografie op haar pad? “In ben in Brunssum opgegroeid, we woonden naast het NAVO-hoofdkwartier (dat heette destijds AFCENT). Onze naaste buren waren militairen. Ik voelde verbondenheid met die plek, maakte er foto’s en later ook documentaires over.” Na de middelbare school (gymnasium) ging ze een jaar naar Amerika, waar ze film studeerde, en, later terug in Nederland, eerst naar de Vrije Academie en toen naar de Rijksakademie. 

“Ik zat daar in een klas met voornamelijk fotografen. De afdeling heette ‘Visuele communicatie’.” Tegelijk deed ze ook nog eens drie jaar Antropologie op de UVA. En toen begon ze echt te filmen, eerst puur experimenteel en daarna in het documentaire genre waarbij het verhaal gestalte kreeg met beeld en geluid. 

Re-enactment 

Zijn er andere constanten in haar werk? “Zeker, de re-enactment waar ik uitga van een oude familiefoto en dezelfde persoon nu en in het verleden naast elkaar zet. Een ander aspect is de associatieve fotografie, zoals de serie ‘Beelden van Zin’, waarbij ik de vijftien betekenissen van het woord ‘zin’ verbeeldde.  Dat leidde weer tot de opdracht van uitgeverij Malmberg om voor een studieboek Nederlands literatuurbegrippen zoals lyriek, perspectief en personage fotografisch te vertalen.” 

Heeft ze een sleutelwerk, werk dat een wending in haar oeuvre betekende, of een werk dat in haar hersenen gegrift staat? Dat heeft ze. “De film over Urk in 2004, Zout zoet, mijn eerste grote langere documentaire. En daarnaast de muziekfilm Spiegelzaal (1987) met componist Margriet Hoenderdos.” 

Schrijnend en hilarisch 

Tot slot, heeft ze nog een mooie filosofische afsluiting? “Ik ben het meest voldaan als ik iets maak dat zowel schrijnend als hilarisch is. Tragiek én humor. Als dat gelukt is, ben ik blij.” 

Afbeeldingen

1) Felle bloemen, 2) herfst, 3) Sint Pieter, 4) flyer voor Militairen in de Mijnstreek, 2013, 5) Gevangen in Schoonheid, 2016, 6) Paleis voor de laatste arbeiders, 2005, 7) still Zijn geheim, 1995, 8) Stormen in het nieuwe land, 2012, 9) anywaywhoareyou, 1995, 10) Spiegelzaal, 1987        

https://www.franjo.nl/
https://gallerywm.com/WP/

Circa:
Nee

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0