Annelies Rigter vertelt

Op de 174e Fotografenavond in Café Kalkhoven was Annelies Rigter te gast. Zij is bekend vanwege haar documentaire – en reisfotografie. Rituelen en festivals staan daarin centraal. Op de tafel lagen diverse tijdschriften waarin we haar reportages konden zien.

Aloys vermoedde dat haar belangstelling voor rituelen al vroeg gewekt is. Dat bleek juist. Annelies Rigter: ‘Ik groeide op in het Gooi als katholiek meisje. Het katholicisme was streng, maar mooi en inderdaad met veel rituelen: ik hield van de Gregoriaanse gezangen, de prachtige kazuifels van de priesters, de wierook en met als hoogtepunt de jaarlijkse processie door Laren waarin ik (samen met honderden andere meisjes) mee mocht lopen in een wit kanten jurkje, met een krans op mijn hoofd en een kaarsje in mijn hand. De magie van die processie heeft veel indruk op mij gemaakt. Voor veel katholieken was het een ijkpunt, iets waar naar toegeleefd werd. In die zin fungeerde dit ritueel als verbinding tussen de mensen. In mijn fotografie is dit een uitgangspunt gebleven.’

Indonesië

Nu ziet Annelies ook de andere kant van het geloof, maar destijds was het  zeer betekenisvol en magisch. Ook andere feestdagen zoals Sinterklaas en Kerstmis waren gedompeld in eenzelfde soort sfeer. Iedereen  was ermee bezig. Het had inhoud. En dan niet meteen in religieuze zin, maar eerder als iets essentieels en een culturele verbintenis voor de plaatselijke gemeenschap.’

Annelies was niet meteen fotografe. Ze werkte eerst in het onderwijs en ging daarna Pedagogiek studeren in Amsterdam.  Maar Annelies was wel altijd bezig met fotografie. Daar lag haar passie.  Op 16 jarige leeftijd kocht ze haar eerste camera. Ze was ook altijd al nieuwsgierig  naar andere culturen en religies, kunst en cultuur. Toen haar eerste man overleed , die haar altijd stimuleerde om te gaan reizen en fotografen, besloot ze een reis te gaan maken naar Indonesië. Dat reizen is nooit meer gestopt.

India

Voor Indonesië had ze een Minolta bij zich. Indonesië beviel goed, ze kreeg de smaak te pakken en vertrok een jaar later naar India. De foto’s die ze daar gemaakt had, met name van het Kumbh Mela festival, liet ze aan vrienden zien, onder andere een fotografe, Diana Blok. ‘Fantastisch, die moet je publiceren’, was de reactie. Ze stapte naar het fotoblad FOTO en het blad Panorama en het klikte meteen. Ze verkocht haar serie.  Annelies:  ‘Potverdorie’ dacht ik: ik kan reizen, met mijn hobby bezig zijn en nog geld verdienen ook.’  Ze ging voor meer bladen werk leveren:  onder andere AvenueELLE en Meridian.                  

Aloys: ‘Vertel eens over dat Kumbh Mela festival.’ Annelies: ‘Het is een spiritueel Hindoe festival ter ere van de God Shiva. Het vindt eens in de 12 jaar plaats op vier verschillende heilige plekken plaats aan de Ganges. Saddhus, guru’s en mahants van verschillende Hindu sekten uit Ashram’s vanuit heel India komen daar naar toe en slaan hun kampen op aan de oevers van deze heilige rivier en blijven daar twee tot drie maanden. Het is een manifestatie van het Hindoe geloof met lezingen en surrealistisch ogende processies, waarbij de Naga Baba’s, naakte Hindoe asceten ingesmeerd met as van verbrand sandelhout, vooral heel opvallend zijn. Zij hebben alle materiële behoeften opgegeven, zelfs hun kleding. Ze  zitten hele dagen voor hun tent en geven Darshan (een zegening)  aan de miljoenen toestromende pelgrims  in ruil voor een muntje, fruit of een hand rijst. Het is een indrukwekkend schouwspel.’                               

Bad in de Ganges

Aloys: ‘Loopt iedereen naakt? Zijn er ook vrouwen?’  Annelies: ‘Niet iedereen is naakt, er zijn meerdere Hindoe sekten. Er zijn ook prachtig geklede sadhu’s met hun guru’s (leermeesters) die prominent opvallend aanwezig zijn. Ze komen aan op olifanten en versierde vrachtwagens en richten hun kampen in met prachtige luipaard vellen en gekleurde doeken, waar ze op versierde verhogingen hun lezingen geven met honderden volgelingen om hen heen. Er zijn ook vrouwelijke sadhu’s, maar zij zijn nooit naakt. Ook worden tijdens dit festival nieuwe sadhu’s geïnitieerd , wat allerlei specifieke rituelen bevat. Op drie speciale dagen, die door de astrologen zijn uitgerekend gaan alle sekten in lange processies naar de Ganges om daar een ritueel bad in de Ganges te nemen.  Baden in de Ganges op die dagen betekent vergeving van zonden en bevrijding van de cirkel van het leven.’

‘De pelgrims staan devoot langs de kant en proberen de asceten aan te raken Het is een indrukwekkend schouwspel. Pelgrims nemen daarna massaal een bad en in de chaos van miljoenen badende mensen gebeuren wel eens ongelukken. Het hoort erbij.’  Tijdens de twee weken dat Annelies daar liep ze elke avond langs de talrijke kampen. Om niet op te vallen droeg ze een oranje (de kleur van de Hindoes) windjack. Ze werd steeds vaker uitgenodigd voor een chai, een darshan en een joint (volgens de sadhu’s is dat een middel om dichter bij God te komen). Langzamerhand kreeg ze toestemming om foto’s te maken en op een avond kwam ze een Mahant tegen die aanbood haar door de massa’s te begeleiden tijdens de processies. Hierdoor kwam ze op interessante plekken. ‘Dat was mijn geluk. Als je het op je eentje moet doen, kun je terecht komen in een massa pelgrims waarbij soms ook mensen vertrapt kunnen worden.’ De bekende foto,  “Ritueel bad in de Ganges”, aangekocht door het Metropolitan Museum of Art in New York is in die tijd gemaakt. 

Durga Festival

Annelies: ‘Er zijn meer speciale festivals in India, altijd verbonden aan een speciale God of Godin. Ik heb er heel veel bezocht, zoals het Durga festival in Calcutta en Gujarat. Dit festival wordt gehouden ter ere van de godin. Het is een totaal ander festival dan de Kumbh Mela. Hier worden levensgrote beelden van de godin Durga op podia in de straten opgesteld . Het zijn gigantische  beelden die later in een processie de rivier in worden gedragen, waar ze door het stromende water meegesleurd worden.

Er wordt uitbundig gezamenlijk  gedanst door mannen en vrouwen in prachtige traditionele kleding. De vrouwelijk kracht en seksualiteit toont zich in de dans. Vrouwen raken in trance en doen vuurrituelen. Alles speelt zich af op straat. Dan bezocht ik nog in Mumbai het Ganesh festival, waarbij de olifanten god Ganesh centraal staat. Ook hier staan levensgrote afbeeldingen door alle straten van Mumbai.  De kosmopolitische miljoenen stad viert tien dagen uitbundig feest. Er wordt geofferd, geflaneerd en in de straten gedanst. Op de laatste dag worden ook hier de beelden in het water gegooid, die je dan langzaam de zee in ziet drijven. De lucht is rood door poeder dat wordt rondgestrooid. Zo zijn er vele en elk festival is volkomen anders. ‘

Rath Yatra en Shrevanbelagola Jain festival

Aloys: ‘Wat vond je het meest  bijzondere festival ?’ Annelies: ‘Dat waren de Rath Yatra in Puri, Orissa en het Shrevana Belagola Jain festival in Karnataka. De eerste is een festival waarbij drie goden uit een tempel in drie  enorme wagens gedragen worden en vervolgens  door touwen voortgetrokken worden en in processie naar een verderop gelegen tempel worden gebracht. Daar gaan ze hun tante bezoeken. Het is een waanzinnig schouwspel. De wagens zijn 15 meter hoog en op hun tocht gaan ze dwars door vele duizenden mensen heen. In die enorme menigte komt opeens de Maharadja van Puri aangereden in een simpele riksja. Hij stapt uit en veegt met een gouden bezem de straat schoon voor de wagens van de goden. Hiermee toont hij zijn nederigheid  ten aanzien van de goden. Dan rijden de wagens verder, voortgetrokken door honderden mannen. De denderende wagens gaan door hun gewicht soms sneller dan de mensen kunnen lopen en het is een adembenemend schouwspel om te zien hoe ze langzaam hun doel bereiken. De lucht is vol gezang, belgerinkel en bloemen worden gestrooid. Het is prachtig.

Het tweede festival is een Jain festival, die een keer in de twaalf jaar wordt gehouden. Tijdens dit festival wordt een 20 meter hoog  beeld van een Jain heilige, de Lord Bahu Bali met zeven kruidenbaden gewassen. De legende gaat over twee broers die elkaar op leven en dood bevochten om de troonopvolging na de dood van hun vader. Op een dag besloot een van de broers zich terug te trekken uit de strijd en ging mediteren in het woud. Hij realiseerde zich de waanzin van materiële weelde en hebzucht. Het beeld staat op een berg en 30 miljoen gelovigen, oud en jong  klimmen in drie uur naar boven. In de tien uur durende ceremonie beklimmen Priesters de 618 treden, die hen naar de top van het beeld brengen. Zij leggen daar over het beeld honderden potten van kokosmelk, melk, rijst poeder, geelwortelpasta, sandelwoodpasta, saffraan, goud, zilver en soms edelstenen die door rijke Jains zijn geofferd. Dit gebeurt drie dagen achter elkaar. Op de laatste dag wordt vanuit een helikopter een zee van bloemen over het beeld gestort.  Waanzinnig !! Voor mij, als fotograaf was dit een uitdaging en een feest van kleuren en prachtige momenten. ‘            

Een van de aanwezigen bij het interview: ‘Je bent spiritueel, heb je nooit de neiging gehad om je te laten bekeren?’ Annelies: Nee dat heb ik helemaal niet. Ik ben fotograaf en spiritueel geïnteresseerd , maar verbind mij aan geen enkele religie.’

Andere tijden

25 jaar heeft Annelies als documentair/reisfotograaf  gewerkt en ze doet het nog steeds. Ook heeft ze vele tentoonstellingen op haar naam staan. De catalogi liggen op tafel.    
                                                                                                                                                                                                                                     Behalve de vele festivals in India die ze fotografeerde reisde ze in ontelbaar veel landen en kreeg ze diverse opdrachten. Vaak reisde ze met schrijvers, zoals Wenneke Savenije, destijds journalist van de NRC, met wie ze in India, Egypte, Jemen en Indonesië reisde en met de schrijver Harm Botje reisde ze naar Algerije. In de 25 jaar dat ze als reisfotograaf  heeft gewerkt is er veel veranderd. ‘Vroeger reisde ik met de  Nikon F3 en vele, vele rolletjes.  Vaak ging er iets mis bij de douane of door de hitte van een land . Ook het  voortdurend  moeten wisselen van rolletjes , vaak op het verkeerde moment als er net iets interessants gebeurde was best ingewikkeld.  Nu is er de digitale camera met een goede kwaliteit en makkelijker gebruik en ik kan nu meteen zien wat ik heb vastgelegd.

Dat alles  is een voordeel, maar juist daardoor zijn er wel minder opdrachten. Bladen hebben minder geld, schrijvende reisjournalisten maken nu met hun kleine digitale camera foto’s of bestellen fotomateriaal bij Photostock bureaus. Reizende amateurs bieden foto’s aan. Bladen spelen daarop in door fotowedstrijden uit te schrijven en roepen amateurs op eigen foto’s en zelfs hele reisverhalen op te sturen, die ze dan vaak zonder betaling kunnen publiceren.  Bovendien is de reisjournalistiek steeds meer een commerciële aangelegenheid geworden en verschijnen er steeds meer editorials in bladen.’

‘Dit zijn eigenlijk gewoon betaalde advertenties voor een bepaalde bestemming. Dat is GEEN reisjournalistiek. Die is bedoeld  voor reizigers en cultuurliefhebbers en niet voor toeristen. Deze ontwikkeling maakt het financieel moeilijk en oninteressant om als documentair/reisfotograaf te blijven bestaan.’  Aloys: ‘Betreur je dat?‘ Annelies:  ‘Het is een ontwikkeling die je niet tegen houdt en het vereist een andere invulling van je werk als documentair/reisfotograaf. ‘ Een toehoorder merkt op dat Koen Wessing maandenlang zonder budget maandenlang op reis ging, soms zelfs met vrouw en baby en dat hij toegang had tot bepaalde rituelen, zoals sterfscènes.

Voorlopig heeft Annelies nog werk. Over een maand gaat ze naar China, naar Sichuan, met de journalist Wenneke Savenije. Zij vormen al vele jaren een team.

Foto 1 - 3: Kees Funke Kupper, foto 4: Annelies Rigter

Tags

Reageren